Aromatik aminlar


Aromatik aminlarning fizik va kimyoviy xossalari



Download 0,65 Mb.
bet5/7
Sana30.05.2022
Hajmi0,65 Mb.
#620905
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Zayniddinova Feruza

3. Aromatik aminlarning fizik va kimyoviy xossalari

Aromatik aminlar-xarakterli yoqimsiz hidli suyuqlik yoki qattiq moddalar. Juda toksik. Suvda ozgina eriydi. Amino guruhlarning to’planishi eruvchanlikning oshishiga olib keladi.


Aromatik aminlar aminogruppasi yoki aromatik yadroni o’z ichiga olgan kimyoviy o’zgargan-anilinning alifatik aminlarga nisbatan mustahkamligini kamaytirish, aromatik yadro elektronlari bilan haqiqiy bo’lmagan azot elektronlarining o’zaro ta’siri bilan izohlanadi - ularning konfiguratsiyasiga kiradi.
Aromatik aminlar alifatikga qaraganda kamroq aniq asosga ega. Shunday qilib, metilamin uchun Kb= 4,5·10-4, anilin uchun Kb =3,8∙10-10 ga teng.

Anilinning alifatik aminlarga nisbatan mustahkamligini kamaytirish, aromatik yadro elektronlari bilan haqiqiy bo’lmagan azot elektronlarining o’zaro ta’siri bilan izohlanadi - ularning konfiguratsiyasi:





Juftlik protonga qo’shilish uchun haqiqiy bo’lmagan elektron juftlikning qobiliyatini pasaytiradi. Yadrodagi elektron-qabul qiluvchi guruhlarning mavjudligi asoslikni pasaytiradi. Misol uchun, o -, m - va p-nitroanilinlar uchun asos ronstantasi mos ravishda 1·10-14, 4·10-12 va 1·10-12 bo’ladi. Ikkinchi aromatik yadroni kiritish ham asoslikni sezilarli darajada pasaytiradi(difenilamin uchun Kb=7,610-14). Difenilamin faqat kuchli kislotalar bilan tuz eritmalarida kuchli gidrolizlanadi. Trifenilamin deyarli asoslik xususiyatlarga ega emas.





Boshqa tomondan, alkil guruhlari (elektronlar guruhlari) kiritilishi asosni oshiradi(N-metilanilin va N,N-dimetilanilin navbati bilan Kb=7,110-10 va Kb=1,110-9).


Ikkinchi aromatik yadroning kiritilishi asosni sezilarli darajada pasaytiradi. Difenilaminning asoslik doimiyligi Kb=7,610-14. Difenilamin faqat kuchli kislotalar bilan tuz eritmalarida kuchli gidrolizlanadi. Trifenilamin deyarli asoslik xususiyatlarga ega emas. Shunday qilib, fenil guruhi amino guruhining asoslik xususiyatlarini sezilarli darajada pasaytiradi. Asoslik xususiyatlardagi aromatik poliaminlar anilindan ozgina farq qiladi.



Azot kislotasi bilan reaksiyalar. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi aminlarga azotli kislota ta’sirida yuzaga keladigan reaksiyalar boshqacha. Birlamchi aromatik aminlar diazoniya tuzlarini hosil qiladi. Ikkilamchi aromatik aminlardan N-nitrozaminlar olinadi, uchlamchi aminlar esa C-nitrozo-birikmalarini hosil qilish uchun yadroga nitrozolanadi.


Aromatik aminobirikmalar yuqori haroratda qaynaydigan qo’Iansa hidli suyuqlik yoki qattiq moddalar, ular suvda kam miqdorda eriydi. Aminoguruhlar soni ortishi bilan ulaming suvdagi eruvchanligi ortadi. Aromat aminobirikmalar alifatik aminlarga nisbatan ancha kuchsiz asos bo’lib hisoblanadi. Shuning uchun anilin karbonat va sianid kislotalar bilan tuz hosil qilmaydi. Chunki, azot atomining umumlashmagan elektron jufti benzol halqasining nelektronlari bilan o ’zaro ta'sirlashib, benzol yadrosi elektron buluti zichligini oshiradi va azotda elektron zichligi kamayadi, natijada, uning asos xossalari kuchsizlanadi: Aminlarni asos xossasining kamayishiga ko’ra, quyidagi qatorga joylashtirish mumkin:

Alk• R - NH2> C6H5NR2> C6H5NHR > C6H5NH2 > (C6H5)2NH > (C6H5)3N


Shunday qilib, ammiakda qancha vodorod atonii radikallar bilan o ’rin almashgan bo’lsa, ulaming asos xossasi shunchalik kamayadi. Masalan, trifenilamin, umuman asos xossaga ega emas. Anilin kuchli kislota HCl bilan tuz xosil qiladi:
C6H5NH2 + HCl  [C6H5NH3]+Cl-

Aromatik aminlar alifatik aminlarga o’xshash alkillash va atsillash reaksiyasiga kirishadilar va natijada alkilli va atsilli hosilalar hosil bo’ladi:


C6H5NH2 + CH3I  C6H5-NH-CH3 HI


Metilanilining vodorod yodli tuzi
C6H5NH2 + (CH3CO)2O  C6H5-NHCOCH3 + CH3COOH
Atsetanilid

Atsetanilid neytral modda. Amidlar ba’zi aromatik aminlami sof holda ajratib olishda va aminlaming ba'zi hosilalarini olishda oraliq modda sifatida ishlatiladi. Aromatik aminlar birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi bo’lishiga qarab nitrit kislota bilan har xil reaksiyaga kirishadilar. Birlamchi aminlar fenol hosil qiladilar:


C6H5NH2 + HONO [C6H5N2Cl] + H2O C6H5OH + N2 + HCl


Ikkilamchi aminlar alifatik aminlarga o’xshab nitrozobirikma hosil qiladilar:





Uchlamchi aminlar nitrit kislota bilan reaksiyaga kirishib pnitrozobirikma hosil qiladi. Bunda nitrozo (— N = 0) guruhi benzol halqasi bilan bog’ lanadi:





Alifatik uchlamchi aminobirikmalar nitrit kislota bilan reaksiyaga kirishmaydilar. Aromatik aminlar alifatik aminlarga qaraganda oson oksidlanadilar. Kuchli oksidlovchilar— NaOCl, СrO3 va boshqalar bilan anilin oksidlanganda azotdagi umumlashmagan elektron juftining bittasi uzilib, kation radikal hosil qiladi. So’ngra anilin «qora anilinga», ya'ni qora rangli bo’yoqqa aylanadi. Polimerlar va gazmollarni bo’yashda ishlatiladigan qora bo’yoq «qora anilin bo’yog’i»dir.


Birlamchi aromatik aminlaming tuziga natriy nitrit ta’sir ettirilsa, diazoniy tuzlari hosil bo’ladi:



Aromatik aminlar elektrofil almashinish reaksiyaga oson kirishadi. Aminoguruh birinchi guruh o’rinbosari bo’lganligi uchun navbatdagi o ’rinbosarlami orto va para holatlarga yo’naltiradi. Aromatik aminlami galogenlashda aralashma hosil qiladi va oksidlanish sodir bo’ladi. Shuning uchun ulaming atsilhosilalari galogenlanadi. Buning uchun oldin aminoguruh atsillash yo’li bilan muhofaza qilinadi, so’ngra galogenlanadi:





Atsetanilid biomolekulasida atsetil guruhining hajmi katta b o ’ lganligi uchun bromlash fazoviy jihatdan qulay bo’ lgan p-holatga hujum qiladi va p-bromatsetanilid hosil bo’ ladi. So’ ngra, hosil bo’ lgan mahsulotni gidroliz qilib, p-bromanilin olinadi:



Aromatik aminlami nitrolash mumkin emas, ular nitrat kislota ta'sirida oksidlanadilar va tuz beradilar. Bu tuz nitrolansa, p-nitroaminobirikma hosil bo’ladi. O- va p-nitroaminobirikma olish uchun, yuqoridagi kabi aminoguruh asillash bilan himoya qilinadi va atsetoaminoguruhga aylantiriladi. Hosil bo’ lgan birikma nitrolansa, quyidagi reaksiya boradi va uni gidroliz qilib nitroaminobirikma olinadi:





Anilinga sulfat kislota ta'sir ettirilsa, dastlab anilinning sulfat kislotali tuzi hosil bo’ladi:





Hosil bo’lgan tuz yuqori haroratda qizdirilganda sulfoguruhi benzol yadrosi bilan bog’lanadi, natijada p- aminobenzolsulfokislota (sulfanil kislota) hosil bo’ladi:





m-aminobenzolsulfokislota olish uchun oldin nitrobenzol sulfolanadi, so’ng vodorod bilan qaytariladi:



Anilinni bromlash yoki xlorlash shunchalik tez boradiki, bunda unga hatto bromli yoki xlorli suv ta'sir ettirilsa ham 2, 4, 6-tribromanilin hosil bo’ladi:





Ikkilamchi va uchlamchi aromatik aminlar chumoli aldegidi bilan juda oson kondensatsiya reaksiyasiga kirishadilar:





Sovuqlikdagi uchinchi aromatik aminlar p-nitrozo birikmaning azotli kislotasi bilan beriladi. Bu sharoitda azot kislotasi bilan uchlamchi aminlar tuzini hosil qiladi:



Agar p-pozitsiyasi band bo’lsa, nitro-guruh o-pozitsiyasiga kiradi.


p-Nitrozodialkillanilinlar gidroksidi bilan nitrozofenol va ikkilamchi aminga osonlik bilan bo’linadi. Bu reaksiya individual o’rta aminlar yog‘ qator ishlab chiqarish uchun qulay yo’lidir:



Birlamchi va ikkilamchi aromatik aminlar vodorod amino guruhini alkil bilan almashtira oladi. Bu reaksiya ikkilamchi va uchlamchi aminlarni olishning bir usuli hisoblanadi:





Atsillashtiruvchi moddalar ta’sirida, birlamchi va ikkilamchi aminlarning vodorod atomlari atsil qoldiqlari bilan almashtiriladi. Shunday qilib, anilin sirka angidridi ta’sirida yoki sirka kislotasi bilan qizdirilganda asetanilidga o’tadi:






Aminlarning atsil xosilalari juda yuqori va aniq erish harorati bo’lgan kristall moddalardir. Ular asos xususiyatlarga ega bo’lmagan kislota amidlari. Atsilamidlar oksidlovchilarga chidamli va shuning uchun amin oksidlovchilar ta’sirida oksidlanishida oraliq moddalar sifatida ishlatiladi.


Aromatik aldegidlar bilan aromatik birlamchi aminlarning biroz qizdirish bilan Shiff asosi yoki azometinlar osongina olinadi:









Download 0,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish