Anorgul atajonova

xususiyatlariga  ko‘ra  qaysi  so‘z  turkumiga  mansubligini,  shuningdek, 
gap bilan bog‘liq muammolarni o‘rganadi. Shunga ko‘ra grammatika bir-
biriga uzviy bog‘langan tarkibiy ikki qismdan iborat: 
I. 
Morfologiya. 
II.  Sintaksis. 
Morfologiya  hamda  sintaksis  bo‘limlari  ta’kidlanganidek  bir-biri 
bilan bog‘liq, lekin o‘z oldiga qo‘ygan maqsad va vazifasiga ko‘ra o‘zaro 
farq qiladi. Keling, ozgina bo‘lsa-da, shularni qiyoslab ko‘raylik. 
 
Morfologiya 
Sintaksis 
Yunoncha–“morhfos”–“shakl”, 
“logos” –“ta’limot”,  ya’ni  so‘z 
shakllari haqidagi ta’limotdir.  
 
Bu 
termin 
ham 
yunoncha 
“syntaxis” so‘zidan olingan bo‘lib, 
“tuzish”, yopishtirish, bog‘lash 
deganidir.  
Morfologiyaning 
o‘rganadigan 
obyekti “so‘z”dir. 
Sintaksisning o‘rganadigan obyekti 
so‘z birikmasi va gapdir 
Morfologiya tildagi mavjud so‘zlarni 
morfologik,  sintaktik  belgilariga 
ko‘ra 
so‘z turkumiga ajratib 
o‘rganadi.  
 
Sintaksis gap bilan bog‘liq: 
1. So‘z qo‘shilmalarini: 
a)  teng so‘z qo‘shilmasi; 
b)tobe so‘z qo‘shilmasi, ya’ni  so‘z 
birikmalarini o‘rganadi. 
 
Har  bir  so‘z  turkumining  so‘roqlari, 
yasalishi,  tuzilishiga  ko‘ra  turini, 
shakl  yasalishini  hamda  grammatik 
kategoriyalarni o‘rganadi. 
 
Gap 
tarkibidagi 
so‘zlarning 
sintaktik  vazifasini,  ya’ni  gap 
bo‘laklarini  hamda  gap  bo‘laklari 
bilan 
aloqaga 
kirishmaydigan 
birliklarni  –  undalma  va  kiritma 
(kirish  so‘z,  kirish  birikma,  kirish 
gap)larni o‘rganadi. 
So‘zlarning 
egalik, 
kelishik 
qo‘shimchalarni 
qabul 
qilib, 
 Gapning tuzilishiga ko‘ra turlari:  
a) sodda gap; 

---

 
77
turlanishini 
hamda 
shaxs-son 
qo‘shimchalarini  olib  tuslanishini 
o‘rganadi.  M.:  kitobning, kitobni, 
kitobga, kitobda, kitobdan; 
yozyapman, yozyapsan, yozyapsan, 
yozyapti…  
b) qo‘shma gap; 
c)  murakkab  qo‘shma  gaplarni 
o‘rganadi.