|
Kasblarning tiplari.
Mehnat predmetiga qarab barcha kasblar
beshta tipga bo‘linadi.
1. «Odam - tabiat». Bu yerda mehnatning asosiy, etakchi
predmeti jonli tabiatdir. Bu tipga, masalan, quyidagi kasblar kiradi:
urug‘shunos,
meva-sabzavotshunos,
davlat
urug‘chilik
inspektsiyasining
laboranti,
chorvador-usta,
ximik-
bakteriologik analiz laboranti, zootexnik, agronom.
2. «Odam - texnika». Bunday kasblar tipida mehnatning asosiy
etakchi predmeti texnika ob`ektlari (mashinalar, mexanizmlar va
boshqa shunga o‘xshashlar), materiallar, energiya turlaridan iborat
bo‘ladi. Jonsiz tabiat ob`ektlari (yer osti boyliklari, tuproq, suv,
o‘rmon va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari) ham ko‘p jihatdan
shularga o‘xshagan bo‘ladi.
16
3. «Odam-odam». Bu yerda asosiy mehnat predmeti
odamlardir. Mazkur mehnat sohasida mayllar, qiziqishlar qay
darajada ekanini aniqlashda o‘quv predmetlaridan tashqari, siz
shaxsan o‘zingiz jamoa bo‘lib o‘tkaziladigan tadbirlarni tashkil
etishda ishtirok etib orttirgan tajribangiz ham yordam beradi.
Makzur tipga kiradigan quyidagi kasblarni ajratib ko‘rsatish
mumkin: - Radioelektron apparatlar va asboblar montajchisi elektr
va radiotexnika sohasida chuqur bilimga ega bo‘lmog‘i kerak.
4. «Odam-belgilar tizim». Kasblarning bu tipida shartli belgilar,
raqamlar, kodlar, tabiiy yoki sun`iy tillar asosiy etakchi mehnat
predmeti hisoblanadi. Hozirgi zamon kishisi belgilar va
belgi tizimlari dunyosida tekstlar, chizmalar, sxemalar, kartalar,
jadvallar, formulalar, yo‘l belgilari ichida yashaydi. Binobarin,
bularning hammasini biladigan tegishli mutaxassislar ham zarur.
«Odam
-
belgilar tizimi» tipidagi kasblar quyidagilarni o‘z
ichiga oladi:
hujjatlarni (ona tilida yoki chet tilida) rasmiylashtirish, ish
yuritish, matnlar va ularning qayta yozilishi, qayta kodlashtirilishi
bilan bog‘liq bo‘lgan kasblar: tarjimon, sekretar-mashinistka,
telegrafchi, texnik redaktor va boshqalar;
5. «Odam badiiy obraz». Kasblarning bu tipida badiiy obrazlar,
ularning tuzilish usullari etakchi mehnat predmeti hisoblanadi. Bu
yerda quyidagi kasblarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
tasviriy faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan kasblar: badiiy mebellar
ishlab chiqarish boyicha duradgor, toshga oyib gul soluvchi,
yoritish elektrotexnigi (teatrda), poyabzal konstruktor-modeleri,
dizayner-rassom va boshqalar.
Soliqlarning paydo bo‗lishi davlatning paydo bo‗lishi bilan
bog‗liq bo‗lganligi uchun hamda hozirgi O‗zbekistonda ijtimoiy
himoyalangan bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat uni tashkilotchisi
ekanligidan soliqlar va soliqqa tortish fani davlatning o‗ta zarur
bo‗lgan xilma - xil vazifalari bilan chambarchas bog‗liq va ularga
asoslanadi.
Davlat mamlakatda yaratilgan ijtimoiy mahsulot ishlab
chiqarish uni taqsimlashning qonun - qoidalarini ishlab chiqadi. Bu
taqsimlashdagi munosabat bozor iqtisodiyoti sharoitida pul orqali
17
amalga oshirilganligidan davlat uni taqsimlashni ham pul
munosabatlari orqali, ya‗ni soliq, pul va kredit orqali amalga
oshiradi. Davlatning bunday faoliyatini o‗rganish - soliqlar va
soliqqa tortish fanining diqqat - markazida turadi.
Bozor iqtisodiyoti talab va taklif, raqobat, qiymat va boshqa
qonunlar orqali amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyoti - erkin
iqtisodiyot, pulli munosabatlar iqtisodiyotidir. Soliqlar ham pul
munosabatlarini ifoda etganligi uchun bozor iqtisodiyoti tarkibiga
kiradi, uning ajralmas qismidir. Bozor iqtisodiyoti qonunlari -
soliqlar va soliqqa tortish fanining asosini tashkil etadi. U
qonunlarni chuqur anglamasdan turib soliqlar va soliqqa tortish
mexanizmini tushunib bo‗lmaydi.
Bozor iqtisodiyoti qonunlarini o‗rganib chiqib, davlat yalpi
ichki mahsulot qiymatini soliqlar orqali taqsimlash vazifasini o‗z
zimmasiga oladi. Shunday ekan, davlat to‗g‗risidagi ta‗limot -
davlat iqtisodiyotni boshqarishda bosh rol o‗ynashi soliqlar va
soliqqa tortish fanining asosi bo‗lib xizmat qiladi. Davlat bozor
iqtisodiyotini boshqarishda etakchilik, boshqaruvchilik rolini
o‗ynaydi. Davlat soliqlarni iqtisodiy mohiyati va vazifalarini
o‗rganib chiqib, uni amaliyotga tadbiq qilishni o‗z zimmasiga oladi.
Soliq xizmati xodimlari o‗zlariga qonuniy hujjatlarda
yuklangan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarishlari uchun faqat
amaliy jihatdan soliqlarni bilibgina qolmasdan, soliqlarning
mohiyati, belgilari, ularning ob‗ektiv zarurligiga, davlatning soliq
siyosati, soliqlar tizimi, soliqqa tortish tizimi, soliq idoralari tizimi
va boshqalar kabi nazariy masalalarni chuqur bilishlari zarur.
Buning uchun esa soliqlar va soliqqa tortish fanini chuqur o‗rganish
kerak. Shuni nazarda tutish zarurki, Leonardo da Vinchi
aytganidek: «Nazariya qo‗mondon, amaliyot askarlardir» Nazariya
amaliyotni to‗g‗ri yo‗lga boshlovchi kompasdir. Har qanday
vazifalarni kadrlar hal qiladi. Shuning uchun, ular chuqur nazariy
bilimga va kasb mahoratiga ega bo‗lishlari zarur.
Fanning mazmunini chuqur egallagan har qanday mutaxassis
soliqlar va soliqqa tortish jarayonini o‗rganishda va ularni hayotga
to‗g‗ri hamda to‗liq tadbiq etishda adashmaydi. Shunday ekan bu
fan soliq xizmati xodimlari, soliq sohasi vakillari, ilmiy xodimlar
18
uchun o‗zlarining ilmiy salohiyatlarini oshirishda muhim ahamiyat
kasb etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
