|
1-savolga javob: Shokirov Kvarts aksiyalarini sotib olish uchun fond bozorlarida faoliyat yurituvchi investitsiya vositachilari, ya’ni brokerlarga murojaat qilishi kerak. Investitsiya vositachilarining ro’yxatini Qimmatli qog’ozlar bozorini muvofiqlashtirish va rivojlantirish Markazi (www.csm.cov.uz) va “Toshkent” RFBning (www.uzse.uz) rasmiy saytlaridan olishi mumkin. “Kvarts” aksiyadorlik jamiyati 2017-yil 5-dekabrdan boshlab jamiyatning oddiy aksiyalarini birlamchi ommaviy taklif etish (IPO) orqali “Toshkent” respublika fond birjasi savdolariga chiqara boshlagan. Shokirov “Kvarts”ning aksiyalarini sotib olish uchun investitsiya vositachisi broker olganidan so’ng, broker uning nomidan fond bozori birjasida qatnashadi. Aksiyalarni sotish xaridor bеrgan buyurtmada taklif etilgan narxlarda, yuqori bеrilgan bahoga ustuvorlik bеrilgan holda amalga oshiriladi. Xulosa qiladigan bo’lsak, Shokirov birinchi o’rinda aksiya sotib olish uchun broker yollashi kerak, chunki uning o’zi aksiya sotib olish huquqiga ega emas. Broker bilan bitim tuzilgandan so’ng, broker uning nomidan faoliyat yuritadi, fond bozori birjasida qatnashib har bir aksiyaga qo’yilgan bahoga qarab Shokirovga “Kvarts” aksiyalarini olib beradi.
2-savolga javob. Bosh bugalterning harakatlari qonuniy tarafdan mutlaqo noto’g’ri.
“ O‘zbekiston Respublikasi hududida qiymatli qog‘ozlar bilan bitishuvlar tuzish va ularni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi to‘g‘risida” gi 08.06.1994 VMQ 285 qarorning 5-qismiga ko’ra, qimmatli qog‘ozlarning uyushgan savdolarida qimmatli qog‘ozlarga doir bitimlar tuzish va ularni ro‘yxatdan o‘tkazish ularni yozma (qog‘ozda) rasmiylashtirish zaruriyatisiz elektron shaklda amalga oshiriladi. Bundan tashqari, hozirgi kunda qog’ozli aksiyalar ham yo’q, barchasi elektron shaklga o’tgan. Yuqorida, ya’ni birinchi savolga javobda ham aytib o’tdikki, broker fond bozori birjasida ishtirok etib, taklif etilgan narxlarda, yuqori bеrilgan bahoga ustuvorlik bеrilgan holda aksiyalarni sotib oladi. Bularni umumlashtirgan holda aytishimiz mumkinki, bosh bugalterda hech qanday vakolat yo’q, aksiyalarni 5ming sumdan hisoblab, unga to’lov kvitansiyasini berishga. Fond bozori birjasida broker qatnashadi, buyurtmachilar tominidan berilgan narxlarga qarab aksiyalar sotib olinadi.
3-savolga javob. 7. Broker qimmatli qog‘ozlar bilan bitishuvlarni sodir etishda mijozlarning topshirig‘iga ko‘ra quyidagilarga majbur:
a) mijoz bitishuvni to‘lash qobiliyatiga ega ekanligiga ishonch bo‘lmagan taqdirda qiymatli qog‘ozlarni sotib olish bo‘yicha topshiriqlarni qabul qilishdan voz kechishga;
b) mijoz qiymatli qog‘ozlarga ega ekanligi va u topshiriq berilgan paytdan boshlab besh ish kuni mobaynida ularni qimmatli qog‘ozlar bozorining professional ishtirokchisi ixtiyoriga taqdim etishga qodir ekanligi to‘g‘risida kafolat bo‘lmagan holda qiymatli qog‘ozlarni sotish bo‘yicha topshiriqnomani qabul qilmaslikka;
v) bitishuvlar tuzilgandan keyin yoki topshiriqnomaning amal qilish muddati tugashi bilanoq zudlik bilan mijozga qiymatli qog‘ozlar bilan bitishuvlar tuzilganligi yoki tuzilmaganligi va ularning natijalari haqida xabar qilib turishga;
g) mijozdan uning nomidan qiymatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar turkumini amalga oshirish yoki mijoz pul mablag‘larini boshqarish to‘g‘risida ishonchnoma olinganda mijoz va broker o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning barcha shartlari belgilanishi kerak bo‘lgan ishonchnomada qayd etilgan vakolatlar doirasida amal qilishga majburdirlar.
d) har bir mijozning pul mablag‘lari hisobini yuritishga, qimmatli qog‘ozlar bilan bitishuvlar va operatsiyalarni faqat mijozning topshirig‘i bo‘yicha va ular bilan tuzilgan shartnomalarga muvofiq amalga oshirishga, sodir etilgan bitishuvlar va operatsiyalar to‘g‘risida mijoz oldida hisobot berishga majburdirlar.
Mijozlarning bitishuvlar sodir etish uchun brokerga berilgan qimmatli qog‘ozlari va pul mablag‘lari, shuningdek mijozlar bilan tuzilgan shartnomalar asosida broker tomonidan sodir etilgan bitishuvlar bo‘yicha olingan qimmatli qog‘ozlar va pul mablag‘lari broker tomonidan Qimmatli qog‘ozlar markaziy depozitariysida va tegishli ravishda bankda ochiladigan alohida hisob raqamida (hisob raqamlarida) turishi kerak.
Agar bu mijoz bilan tuzilgan shartnomada nazarda tutilgan bo‘lsa, broker mijozga uning topshiriqlarini ko‘rsatib o‘tilgan pul mablag‘lari hisobiga bajarishni yoki mijozning talabiga ko‘ra ularni qaytarishni kafolatlab unga mijoz tomonidan berilgan pul mablag‘laridan o‘z manfaatlari yo‘lida foydalanishga haqlidir.
Pul mablag‘laridan o‘z manfaatlari yo‘lida foydalanish huquqini brokerga bergan mijozlarning pul mablag‘lari brokerga bunday huquqni bermagan mijozlarning pul mablag‘lari turgan hisob raqami (hisob raqamlari)dan alohida hisob raqamida (hisob raqamlarida) turishi kerak. Broker o‘z pul mablag‘larini ushbu hisob raqamiga (hisob raqamlariga) qo‘yishga haqli emas, ular mijozlarga qaytarilishi va (yoki) qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mijozlarga qarz berilishi hollari bundan mustasno.
11. Qiymatli qog‘ozlar bo‘yicha bitishuvlar tuzilayotganda tomonlar quyidagi shartlar bo‘yicha kelishuvga erishishlari shart:
qiymatli qog‘ozlarning turi va to‘liq nomi (qiymatli qog‘ozlarni ro‘yxatdan o‘tkazish nomerini qo‘shib qo‘yish tavsiya etiladi);
qiymatli qog‘ozlarni berish muddati va ularni to‘lash usuli, hamda bitishuv bo‘yicha tijorat tavakkalchiligini sug‘urta qilish shartlari (agar bunday shartlar mavjud bo‘lsa);
bitishuvni bajarganlik uchun vositachilik haqi miqdori.
O‘zaro kelishuv bo‘yicha tomonlar bitishuv tuzish shartiga qonunchilikda zid bo‘lmagan boshqa istalgan shartlarni kiritishadi.
Qiymatli qog‘ozlar bozorining professional qatnashchilarining investorlar bilan qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan investorlar huquqlarini cheklaydigan shartnomalar tuzish taqiqlanadi. VMQ-285dan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
