Adsorbtsiya va uning mohiyati

2-rasm. Molekula suyuqlik ichida (a-holat) va suyuqlik sirtida (b-holat)
Demak, suyuqlik sirtini kattalashtirish uchun ish sarf qilish kerak. Suyuqlik sirtini 1 sm² yoki 1 m² ga kattalashtirish uchun sarf qilish zarur bo’lgan energiya miqdori shu suyuqlikning sirt tarangligi deyiladi yoki fazalararr chegara sirtning 1 sm² yoki 1 m² yuzasiga muvofiq keluvchi erkin energiyaga sirt taranglik deyiladi. Sirt taranglik koeffitsienti – “” bilan ifodalanib, qo’yidagi birliklarda o’lchanishi mumkin:
SI sistemasida jm²nm²nm; SGS sistemasida ergsm²dina*msm² dinasm; I jm²1000 ergsm²nm1000 dinasm.
Sirt taranglik qo’yidagi faktorlarga bog’liq:
1) suyuqlik tabiatiga; molekulararo tortishish kuchi kancha katta bo’lsa, sirt taranglik shuncha katta bo’ladi;
2) temperaturaga; temperatura ortgan sari sirt taranglik kamayadi;
3) ikkinchi faza tabiatiga bog’liq: Antonov qoidasiga ko’ra, ikki suyuqlikning fazalararo sirt tarangligi o’sha suyuklikning havo bilan chegaralangan holatdagi sirt tarangliklari ayirmasiga teng, ya’ni:
_suvbenzol _suvxavo -  _{benzolxavo}
4) erigan modda tabiatiga bog’lik shunga ko’ra erigan moddani 3 turga bo’lish mumkin:
1. Sirt aktiv modda - sirt taranglikni kamaytiruvchi,
2. Sirt befark modda - sirt taranlikni o’zgartirmaydigan,
3. Sirt noaktiv modda - sirt taranglikni oshiradigan modda
(1) - sirt-aktiv modda
(2) - sirt-befark modda
(3) - sirt-noaktiv modda
3-rasm. Sirt taranglikni kontsentratsiya ortishi bilan o’zgarishi.
Dispers sistemalarning sirt xossalarini o’zgartirishda sirt-aktiv moddalarning ahamiyati kattadir. Sirt-aktiv modda “SAM” deb fazalararo chegara sirtda yig’ilib, sirt energiyasini kamaytiruvchi moddalarga aytiladi. Ularga spirtlar, fenol, karbon kislotalar, organik aminlar, sulfokislotalar va boshqalar kiradi. Demak, SAM molekulasi ikki qismdan iborat: gidrofob (organik radikal) va gidrofil qismlardan (kutbli gruppalar). SAM molekulasini qo’yidagi shakl “O ”da belgilash qabul qilingan. Bu shaklning sferik qismi qutbli gruppalarni (gidrofil qismi), to’g’ri chiziqli qismi esa uglevodorod radikalini ifodalaydi. SAM ning sirtga aktivligi uglevodorod radikali uzunligiga bog’liqdir. Dyuklo-Traube qoidasiga ko’ra, uglevodorod radikalida metilen (- SN₂ -) gruppani bir birlikka ortishi bilan sirt aktivlik 3 - 3,5 marta ortadi (13-rasm).

a b