INTERNETning Videotekst xizmati, ularning turlari, vazifalari va imkoniyatlari. AQShda 1980 yilllardan boshlab "kelajak ofisi" loyihasini zudlik bilan ishlab chiqarish jarayoni boshlandi. Bunday ofisning asosini lokal informasion hisoblash to’rlari, avtomatlashtirilgan ishchi o’rinlari, ma’lumotlar bazasi, elektron pochta aloqasi, videotekst xizmati va videokonferensiyalar tashkil qilinishi ko’zda tutilgan edi. 1976 yilda Frantsiyada Videotex deb nomlangan milliy tarmoq yaratishga kirishildi. Bu tarmoqdan foydalanish uchun har bir telefon apparati bor bo`lgan xonadan o`z xonadoniga terminalni o`rnatishi mumkin. Bu terminal yordamida telefon tarmog`i orqali kerakli tashkilot nomerini terib, u yerdagi kompyuterdan foydalanib turli xil xizmatlarni, shu jumladan bank xizmatlarini ham olish mumkin. 1986 yilga kelib 2,5 million shunday terminallar o`rnatildi. Shulardan bir qismi tekinga o`rnatildi. Kompyuter, o`zoq muddatli xotira vositari asosida vidiotasviriy axborot xizmati, ya’ni videotekst nomli tizim hosil qilinadi. Ko’rng o’zida yuqoridagi tizimlarning abonentlari bo’ladilar va ular turli xil
ko’rinishdagi ma’lumotlarni ax axborotli texnologiyaning ko’rinishlaridan biri hisoblanadi. Bu tizimni
yaratish uchun kompyuter, o`zoq muddatli xotira qurilmalari, tasvirlarni faksmillik holida uzatuvchi va ma’lumotlarni uzatish tarmog’i kerak. Elektron pochta axbotining yangi turi bo’lib, kelajakda u oddiy pochta xizmatiydi. Biz yuqoridagi tizimlar bilan keyingi boblarda to’liq tanishamiz. Axborot texnologiyalari – ob’ekt holati, jarayon yoki xodisa to’g’risidagi yangi sifatdagi axborot olish uchun birlamchi axb
h vositalaridan birgalikda foydalanish jarayonidir.
Internetning WWW, FTP va Gopher xizmat turlari bir-biridan qanday farq qiladi? World Wide Web (www) atamasi Internet tarmog'iga ulangan jamoat veb-saytlari to'plamiga, uning tarkibiga kiradigan kompyuterlar va uyali telefonlar kabi dastur qurilmalari bilan bog'liq. Ko'p yillar davomida u "Internet" sifatida ma'lum bo'ldi. Internet tarmog’idagi Web-sahifalarni ko’rishingiz uchun WWW (World Wide Web) deb ataluvchi servisdan foydalanasiz.World Wide Web (WWW, Butun dunyo o’rgamchak to’ri) – bu klient-server texnologiyasi asosida tashkil etilgan, keng tarqalgan Internet xizmatidir.
FTP (File Transfer Protocol-fayllarni uzatish qaydnomasi) qaydnoma ma’lumotlar almashish xizmatidir. Bu xizmat orqali har bir foydalanuvchi o’z kompyuterida mavjud FTP dasturdan foydalanib, uzoqdagi FTP server kompyuteriga ulanishi, fayllarni uzatishi yoki o’z kompyuteriga fayllarni qabul qilib olishi mumkin. FTP orqali faqat matnli emas, balki ikkili fayllarni (matnli bo’lmagan ixtiyoriy faylni) ham jo’natish va qabul qilib olish mumkin. Hatto uzoqdagi kompyuterga anonymous (nomsiz) foydalanuvchi nomi bilan kirib, FTP serveriga (ruxsat berilgan fayllarga) yozib qo’yish imkoniyati mavjud. Bunday fayllar FTP-serverning maxsus incoming katalogiga yoziladi. O’z navbatida FTP server mijoz/server texnologiyasida ishlaydigan tizimdir.Ilgari FTP dasturlari faqat UNIX da tuzilgan bo’lsa, hozirda FTP dasturlari IBM PC kompyuterlarining MS Windows muhitida ham bemalol ishlay oladi. Bu esa uning qulay interfeysidan foydalanishi mumkin deganidir. Xost kompyuter katalog va fayllari bilan grafik interfeysida foydalanganda go’yoki o’z katalog va fayllari bilan ishlayotgandek his qilinadi va mijoz kompyuteridan odatdagidek fayllar yozib olinadi.FTP mijoz dasturlardan foydalanib uzoqdagi kompyuter bilan bog’lanayotganda, avvalo, unda ro’yxatdan o’tish lozim. Agar tizim administratori foydalanuvchi sifatida sizni ro’yxatdan o’tkazgan bo’lsa, bunda hech qanday muammo bo’lmaydi va sizga berilgan huquq (administrator o’rnatgan) doirasida undan bemalol, hatto lozim bo’lsa, server resurslaridan ham foydalanaverasiz. Gopher programmasi Internetning mеnyu ko`rinishidagi turli rеsurslariga kirishni ta'minlovchi programmadir. Bu programma Gopher enter buyrug`i yordamida ishga tushiriladi. Bu buyruq mijoz programmani ishga tushiradi. U orqali Gopher sеrvеr programmasiga o`tiladi va bunda ekranda sеrvеrda mavjud mеnyular ro`yxati paydo bo`ladi. Kеrakli mеnyu tanlansa, natijada Yangi mеnyu hosil bo`ladi va u o`z navbatida boshqa Gopher sеrvеrga jo`natishi ham mumkin.
Misol: A kompyutеrida joylashgan Gopher sеrvеr B kompyutеrida joylashgan Gopher sеrvеriga murojaat qilib mos mеnyu tanlansa, u B Gopher sеrvеrga programmaning mijoz qismini qayta adrеslaydi. Bunda foydalanuvchi go`yo o`z mijoz programmasi bilan B Gopher sеrvеrda ishlayotgandеk bo`ladi. Ya'ni FTP dagi fayl ro`yxati o`rniga mеnyu ro`yxatini bеradi. Bu esa ancha qulaydir. Gopher programmalaridan tarmoqda foydalanish Gopher bilan ishlash imkoniyatini bеruvchi uchun xost kompyutеrida sеrvеr qismi programmalari, foydalanuvchi kompyutеrida esa mijoz programmalari o`rnatilgan bo`lish kеrak.
Shunday qilib, Gopher mijoz mеnyular orqali boshqa Gopher sеrvеrga ulanish (o`tish) bu sеrvеrdagi fayllarda nimalar borligini aytib bеrish imkonini bеradi va o`z navbatida boshqa xost kompyutеrdagi Gopher sеrvеrga ulanadi. Umumiy holda har bir Gopher sеrvеr boshqalariga unda mavjud mеnyu orqali murojaat qilish yo`li bilan bog`langandir. Gopher sеrvеrning bunday bog`lanib ishlashi Gopher fazo dеb ataladi.
