Abdullayev sayfulla fayzullayevich azimov sanjar samadovich avezov sherali naimovich

Pedagogik tajriba - sinov ishlari mazmuni, va uni tashkil etish metodikasi.

5 sinf ―tasviriy san‘at‖ fani mavzusi bo‗yicha o‗quvchining bilim olish faoliyatini faollashtirish texnologiyasiga asoslangan nazariy darsi namunasini keltiramiz.

Mavzu: tasviriy san‘atning ifodaviy vositalari haqida suhbat.

Darsning maqsadi: tasviriy san‘atning ifodaviy vositalari haqida ma‘lumot berish. O‗qituvchilarga san‘atning uch guruhi (tasviriy, amaliy san‘at; badiiy konstruktiv loyihalash; dizayn san‘ati) bilan tanishtirish. Tasviriy san‘atning ifodaviy tili (kompozitsiya, chiziq, dog‗, rang, shakl, hajm, fazo, faktura) haqida suhbat o‗tkazish.

Dars uslubi: og‗zaki bayon qilish, klaster metodi va suhbat o‗tkazish.

Vosita: tasviriy san‘atning ifodaviy vositalariga doir reproduksiyalar. Xususan, X. Raximova, A.O. Muxtorov, I. Jabborov, A. Dyurer, A. Matiss, T. Muhammedov, R. Choriev, B. Jalolovlarning chiziqli suratlari va boshqalar.

Dars shakli: suhbat, amaliy mashg‗ulot va kichik guruhlar bilan ishlash.

Tashkiliy qism: o‗qituvchining salomlashishi, jurnalga yo‗qlama qilishi. Sinf o‗quvchilarini darsga jalb qilib, ish muhitini yaratish.

O‘tgan mavzuni mustaxkamlash: o‗quvchilarning uy ishlarini tekshirib, «5» balli tizim asosida baholash vazifani namunali bajargan o‗quvchilarning ishlari namuna qilib ko‗rsatilib rag‗batlantiriladi, chizishga qiynalgan o‗quvchilarga ko‗rsatmalar beriladi. Yozgi ta‘tilda uyga berilgan tasviriy san‘atdan bajarilgan natyurmortlar, manzaralar, turli xil xodisalar tasvirlangan vazifalarni ishlaydilar.

Tarqatma materiallar bilan o‗tilgan mavzu mustahkamlanadi.

Yangi mavzu bayoni: o‗qituvchi darsni suhbat tarzida tashkil etib, unda asosiy e‘tiborni tasviriy san‘atning ifodaviy vositalari tasviriy, amaliy san‘at, badiiy konstruktiv loyihalashga, dizayn san‘atiga hamda kompozitsiya, chiziq, dog‗, rang, shakl, fazo, faktura haqida taniqli yirik musavvirlar asarlarining tahliliga qaratishi lozim. Suhbat quyidagi mazmunda bo‗ladi va turli tasviriy materiallarni namoyish etish bilan olib boriladi. Umumiy o‗rta ta‘lim maktablarida tasviriy san‘at mashg‗ulotlarining o‗z maqsad va vazifalari mavjud bo‗lib, ular naturaga qarab rasm ishlash, kompozitsiya, san‘atshunoslik asoslari bo‗limlari orqali amalga oshiriladi.

Naturaga qarab tasvirlash o‗quvchilarga narsa va xodisalarning hajmi va fazoda joylashuvi, ularning bir muncha tiniq bilimlari haqida tasavvurga ega bo‗lish imkonini beradi. Naturaga qarab tasvirlash jarayonida o‗quvchilar naturani tahlil qilish, ularni bir - biri bilan taqqoslash, umumlashtirish kabi eng muhim xususiyatlarini tasvirlashga harakat qiladilar. Bunda, ayniqsa, chiziqlar ravonligi, ranglarning nafis va mutanosibligini, ifodalangan go‗zallikni zehnlab tasvirlay olishga alohida e‘tibor beriladi.

Kompozitsiya. U mavzu bo‗yicha xotira va tasavvur asosida rasmlar ishlash jarayonida o‗z aksini topadi. Bunda o‗quvchilar tanlangan mavzuga ko‗ra, uning elementlarini qog‗oz yuzasida bir biriga bog‗lab, turli tasvir elementlaridan yaxlit kompozitsiyani hosil qilishni o‗rganadilar. Kompozitsiya tuzishdan maqsad, mavzuga muvofiq keladigan elementlarni tanlab olib, ularni o‗rnini almashtirib, yangi detallar kiritish orqali original mazmunni ifodalovchi ijodiy ish yaratishdir.

O‗quvchilarga kompozitsiya qonuni – asosan uchta belgi bilan ifodalanishi haqida ma‘lumot berishimiz lozimdir. Birinchi belgi bu badiiy asarda sodir bo‗layotgan voqeaning o‗ziga xosligi. G‗.Abdurahmanovning «sijjakda kuz» va boshqalar asarlarining tahlili. Kompozitsiya qonunining ikkinchi belgisi – bu sodir bo‗layotgan voqea mavzuini, harakat holatini, vaqtini tasvirlaydi. I.Repinning «kutilmagan edi» asarida faqat personajlar tasvirlangan. Bu erda bo‗layotgan kulminatsion daqiqa hayotiy voqeani mavzu bilan bog‗lovchi harakatdagi vositadir. Kompozitsiya qonunining uchinchi belgisi bu yangilikdir. Rassomlik san‘ati haqiqatni to‗g‗ri ifoda etib qolmay, rassom his-tuyg‗ularini, estetik go‗zallikni, tasavvurni jozibali tarannum etadi. Badiiy obrazdagi estetik sifatlar, kompozitsiya echimidagi yangiliklar rassom tomonidan kashf etiladi.

O‗quvchilarga biz yuqorida umumiy o‗rta ta‘lim maktablarida tasviriy san‘at mashg‗ulotlarida talab etiladigan vazifalar haqida suhbat olib bordik. Endilikda biz dasturda talab etilgan tasviriy san‘at haqida to‗xtalamiz tasviriy san‘atning asosiy uch turi mavjud bo‗lib, bular rangtasvir, grafika va haykaltaroshlikdan iboratdir. Rangtasvir – tasviriy san‘atning shunday bir turidirki, unda rang eng asosiy o‗rinni egallaydi. Biror yuzada bo‗yoqlar vositasida bajarilgan san‘at asari rangtasvir deyiladi. Rangtasvir yo‗nalishiga ko‗ra, mahobatli, dastgohli, miniatyura, teatr rangtasvir kabi turlarga bo‗linadi. Rangtasvir yo‗nalishlarining har bir maxsus xususiyatlari bilan bir - biridan farqlanadi. Rassomlar O‗. Tansiqboev, A. Abdullaev, R. Ahmedov, M. Nabiev, Ch. Ahmarov, R. Choriev va

boshqalarning rangtasvir asarlarini o‗quvchilarga tanishtirish rangtasvir haqida ma‘lumot berish.

Grafika – hozirgi zamon san‘atining keng tarqalgan turlaridan biridir.

Tasviriy san‘atning bu turiga oddiy qora qalamda chizilgan surat, tematik kompozitsiyalar kitobning ichki va tashqi tomoniga ishlangan turli rasm, illyustratsiya, plakat, va boshqalar kiradi. Grafika san‘ati asarlari hajm jihatdan uncha katta bo‗lmay, ko‗p hollarda qog‗ozga ishlanadi. Grafikaning xarakterli tomonlaridan biri, uning seriyali qilib ishlanishi, ya‘ni voqeani bir necha qog‗ozda tasvirlanishidir. Bunday soyali rasmlar o‗zaro bir - biri bilan bog‗liq bo‗lib, ma‘lum bir mazmunni ochib beradi. Grafik rassomlardan M. Kagarov, Q. Basharov, M. Sadiqov, F. Gambarova, G‗. Boymatovlarning ijodlarini sanab o‗tish mumkin.

Haykaltaroshlik asarlari o‗z ishlatilish o‗rni, bajaradigan vazifasi va tayyorlanish usuliga qarab turlicha nomlanadi. Ular odatda dumaloq va qabariq ko‗rinishda bo‗ladilar. Dumaloq haykallarni hamma tomondan aylanib ko‗rish mumkin bo‗lsa, qabariq haykallarni yuzaga bo‗rttirib ishlanganligi sababli faqat bir tomondan ko‗riladi.

Haykaltaroshlardan I. Jabborov, A. Raxmatullaev, J. Quttimurodov, R. Mirtojiev, A. Xotamov, E. Esanovlarning reproduksiyalari bilan o‗quvchilarni tanishtirish. Shuningdek dars jarayonida tasviriy san‘at vositalari va ko‗rgazmalar haqida suhbat o‗tkaziladi. O‗quvchilarga quyidagicha savollar berish mumkin.

• 
  tasviriy san‘at nima?
  
• 
  tasviriy san‘atning qanday turlari bor? – rangtasvirni bilasizmi?
  
• 
  haykaltarosh va grafika san‘ati nima? – rassomlardan kimlarni bilasiz?
  

O‗qituvchi o‗tilgan materiallar yuzasidan savol - javob o‗tkazib, berilgan bilimlarni mustahkamlaydi. Amaliy san‘at o‗quvchilarda badiiy didni o‗stirish bilan bir qatorda, ularda borliqni idrok etish madaniyatini va unga estetik munosabatni shakllantirishga xizmat qiladi. Amaliy san‘atning turlari naqqoshlik, yog‗och o‗ymakorlik, misgarlik, kandakorlik, zargarlik, gilamdo‗zlik, kashtachilik, zardo‗zlik va boshqalar.

Shu maqsadda o‗quvchilarni quyidagi tushuncha va ma‘lumotlarga ega bo‗lishlari talab etiladi:

• 
  avvalgi va hozirgi xalq amaliy san‘ati ustalarini bilish;
  
• 
  xalq amaliy san‘ati muzeylarining nomi va joylashgan manzillarini Bilish;
  
• 
  xalq amaliy san‘atiga oid ma‘lum terminlarni bilish;
  

Dars jarayonida xalq amaliy san‘atning turlariga mansub bo‗lgan xalq ustalari tomonidan yaratilgan asarlarining reproduksiyalari bilan tanishtirish.

O‗quvchilarga xalq amaliy san‘ati bo‗yicha quyidagi savollarni berish mumkin.

• 
  xalq amaliy san‘ati nima?
  
• 
  xalq amaliy san‘atining turlarini bilasizmi?
  
• 
  xalq amaliy san‘ati muzeylari respublikamizda nechta va Qaerda joylashgan?
  
• 
  xalq amaliy san‘ati ustalaridan kimlarni bilasiz?
  

Dizayn san‘ati hozirgi kunda birmuncha rivojlanib kelmoqda san‘atning bu turiga alohida e‘tibor berish davr talabi ekanligi Respublikamizning o‗nlab mamlakatlari bilan savdo - sotiq, ijtimoiy, iqtisodiy aloqalarni yo‘lga qo‗yishda ham ko‗zga tashlanmoqda. Dizayn san‘atining bu turi badiiy konstruksiyalash bo‗lib bunda o‗quvchilar har - xil ko‗rinishga ega bo‗lgan qutilarga badiiy bezak berib, uni jihozlaydi shuning bilan birgalikda bayramga bag‗ishlangan otkritkalar turli shakldagi sovg‗a - salom uchun qutichalar tayyorlash haqida suhbat o‗tkaziladi. O‗quvchilarga badiiy konstruksiyalashga tegishli bo‗lgan materiallar bilan tanishtiriladi.