A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

undan yupqa po‘st ajralib turadi. Keyinroq yoshiga qarab qobig‘i
vertikal yoriladi. U 40 yoshga yetgach, tanasining tub qismida
tangachalar paydo bo‘ladi. Ular dastlab mayda bo‘lib, keyinroq
yiriklashib, dag‘allashadi, jigar rang qavatlar hosil qiladi. Bu vaqtda
tanasi g ‘adir-budir bo‘lib qoladi. Bu g ‘adir-budir yoriqlarda suv
o'simliklari, zamburugMar va bakteriyalar tarqaladi, shunga ko‘ra tanasi
qizg'ish rangga kiradi. Shuningdek, bu daraxtlarda lishayniklami ham
uchratish mumkin. Havoning semam b o ‘lishi lishaynik, zamburug‘ va
bakteriyalaming tarqalishi uchun qulaylik tug‘diradi.
Novdalari yashil rangda. Kurtaklari o ‘tkir uchli bo‘lib, konussimon,
pardasimon tangachalar bilan qoplangan, qo‘n g ‘ir rangda va oz smolali.
Ninabarglari bittadan novdaning bo‘rtmasida spiral shaklda joylashadi.
Ular daraxtda joylashishiga qarab, yuqorisidagi barglar dag‘al,
tikansimon, 4 qirrali, ko‘ndalang kesganda romb shaklida bo‘lib, uchli,
bo‘yi 1,5-3 sm gacha. Pastki soya qismidagi barglar ikki qator

---

joylashadi, yassi, mayin, to ‘q yashil rangda. Har ikkala tipdagi barglar
daraxtda 5-7 yil saqlanadi. Barglami ko‘ndalang kesganda o ‘rta qismida
nay tolali bog‘lamlar joylashganligi, atrofida smola yo ‘llari borligi
k o ‘rinadi.
15-rasm. Tikanli qora qarag ‘ayning moviy shakli.
Changchi qubbalar ikki yillik novdada hosil boiadi, ular sargish
qizil rangda. Urug‘chi qubbalar esa novdaning uchida paydo boiadi,
qo‘ng‘ir q izgish va binafsha rangda. Qoraqarag‘ay bir jinsli, ikki uyli
daraxt. May-iyun oyida gullaydi, «guli» shamol yordamida changlanadi.
Yetila boshlagan qubbalari 10-15 sm uzunlikda b o iib , novdalarda osilib