A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

SH A FT O L I (PERSICA) TURKUM I
Bu turkumga bitta tur-oddiy 
shaftoli (Persica vulgaris Mill.)
kiradi. 5-6 metr balandlikkacha o ‘suvchi kichik daraxt, barglari paydo

---

bo‘lmasdan gullaydi. Mevalari sentabr oyida pishib yetiladi, seret, shirin 
ta’mga ega. Markaziy Osiyo, Ukraina janubida, Kavkazda va Qrimda 
tabiiy uchraydi, uning yirik mevali navlari aholi tomonidan ko‘plab 
o‘stiriladi. Qurg‘oqchilikka chidamli va yorug‘sevar o ‘simlik.
TOBULG‘I (SPIRAEA) TU R K U M I
Turkumdagi turlaming bargi oddiy va murakkab tuzilgan bo‘lib, 
yonbargchali yoki yonbargchasiz, gullari mayda, oq. Kosachabarglari va 
tojibarglari 4-5 tadan bo‘lib, yumaloq shaklda. Gullari to ‘da-to‘da bo'lib 
joylashib, shingilcha hosil qiladi, mevasi bargak, yetilganda chokidan 
yoriladi.
Bu turkumda 100 ga yaqin tur bor, ulardan 22 tasi MDH da 
uchraydi. Ular urug‘dan ham, qalamchadan ham yaxshi ko‘payadi, 
ildizidan bachkilaydi, to‘nkasidan ham o ‘sib chiqadi. Juda xushmanzara 
o'simlik. Yashil to‘siq uchun mos keladi. Toshkent Botanika bog'ida 
ham 37 turi o ‘stiriladi. Shulardan 2 tasi Yevropa, 5 tasi Uzoq Sharq, 2 
tasi Shimoliy Amerika, 25 tasi Xitoy va 3 tasi Markaziy Osiyo florasiga 
taalluqli. Quyida ayrim muhim turlari bilan tanishamiz.
Tol bargli tobulg‘i (Spiraea salicifolia L.) 
buta b o ‘lib, bo‘yi 1-2 
m. novdasi tik, tuksiz, qirrali, barglari cho‘zinchoq yoki lansentsimon, 
cheti tishchali. Bargli novdalarining uchida piramida shakldagi, oq- 
pushti ro‘vak hosil bo‘ladi. Bu buta Sibirda, Uzoq Sharqda daryo 
qirg‘oqlarida, ochiq yerlarda o ‘sadi. Mart oyining o ‘rtalarida gullaydi. 
Juda xushmanzara. Ko'kalamzorlashtirishda katta ahamiyatga ega.
0 ‘rta bo‘yli tobulg‘i (Spiraea media Schm idt) 
B o‘yi 2 m gacha 
yetadigan buta, novdalari sariq-g‘isht rangda, bir oz qirrali, barglari 
cho‘ziq-ellipsimon, surx novdasidagi barglarining uchki tomoni 
tishchali, guli oq bo‘lib, bargli novdalar uchida to ‘pgul hosil qiladi.
Tabiiy holda togiarda, o ‘rmonlarda daraxtlar soyasida o ‘sadi. Yer 
tanlamaydi. Yashil to‘siq uchun ekiladi. Mart-aprel oylarida gullaydi. 
Juda chiroyli buta bo‘lgani uchun ko‘kalamzorlashtirishda foydalaniladi.