S. Y. Marshak 1897-yilda Ostrogoj gimnaziyasiga o’qishga kirdi. Lekin bu
yerda o’qimay, Peterburgga boradi, badiiy gimnaziyaga o’qishga joylashadi. Bu
yerda bo’lajak shoir o’z zamonasining yetuk san’atkorlari bilan yaqindan tanishadi.
Marshakning ijodiy faoliyati shu yerda chechak otadi. 1906-yildan boshlab
feletonlari, she’r hamda tarjimalari bilan matbuotda chiqa boshlaydi. S. Y.
Marshak 1912-yilda Angliyaga jo’naydi. London universitetining san’at fakultetiga
o’qishga kiradi. Ta’til kunlari u mamlakatning diqqatga sazovor joylarini yayov
kezib tomosha qiladi: baliqchilar bilan dengizda sayr qiladi, qishloq maktablarida
bo’ladi. Ingliz xalq qo’shiqlarini, ertaklarini sevib tinglaydi. Bu yerda Marshak V.
Bleyk, Rabindranat Tagor va boshqalarning she’r va dostonlarini ingliz tilidan
bilan chambarchas bog’lanib ketadi. U 1915—1922 yillarda bolalar uylarida
tarbiyachi, o’qituvchi bo’lib ishlaydi. Bu esa Marshakning bolalar shoiri bo’lib
S. Y. Marshak 20-yillarda o’zining she’r, ertak va dostonlari bilan yosh
kitobxonlarning sevimli shoiri sifatida tanildi. „Qayerda ovqatlanding, ey
chumchuq?“, „Ahmoq sichqoncha haqida ertak“, „Kecha va bugun“, „Sirk“ va
64
S. Y. Marshak rus bolalar adabiyotini rivojlantirish uchun M. Gorkiy hamda V.
V. Mayakovskiylar bilan yelkama-yelka turib mehnat qildi. 1939-yilda
Marshakning „Petya nimadan qo’rqar edi?“, „Korablcha“ singari mashhur she’rlari
bosilib chiqdi. Ikkinchi jahon urushi davrida shoir ijodining asosiy mavzusini
urush, bosqinchilarga qarshi kurash tashkil etdi. Ayniqsa, 1943-yilda yaratilgan
„O’n ikki oy“ nomli ertak-dramasi tez orada millionlab yosh kitobxonlar orasida
mashhur bo’lib ketdi.
S. Y. Marshak 1964-yilning 4-iyunida Moskva shahrida vafot etdi. „Har
qanday bolalar adabiyotida ikki yosh mavjud bo’ladi, u olamga bolalar nigohi bilan
qaraydi, ammo uni kattalardek idrok qiladi, aql-tajribasiga suyanib ish ko’radi“,
degan shoir bir umr bolalarni sevdi, ular uchun g’oyaviy-badiiy yuksak asarlar
yaratish uchun tinmay ijodiy ish olib bordi.
S. Y. Marshakning nomini olamga yoygan, bolalar shoiri sifatida tanitgan
she’rlaridan biri „Ahmoq sichqoncha haqida ertak“dir. Bu ertakda shoir bolalar
hayoti va xarakteriga xos bo’lgan qiziqarli sujet topa olgan. Kimki o’ziga ortiqcha
oro bersa, oqibatini o’ylamay ko’r-ko’rona ish tutsa, o’zidan kattalarning pand-
nasihatiga amal qilmasa, hayotda ko’p narsa yutqazadi, o’z baxtini qo’ldan boy
beradi, degan fikr ertakning asosiy g’oyaviy mazmunini tashkil etadi.
S. Y. Marshak „Ahmoq sichqoncha haqida ertak“ asarida majoziy obrazlar
orqali bolalar hayotiga oid muhim masalalarni ilgari suradi. Shoir noshukr,
farosatsiz, mehnatsiz kun kechiruvchilarni ahmoq sichqoncha obrazi misolida fosh
qiladi.
S. Y. Marshak „Yong’in“, „Pochta“, „Musobaqalar doskasi“ asarlari bilan ham
rus bolalar adabiyoti taraqqiyotiga katta hissa qo’shdi. U yaratgan juda ko’p
qahramonlar shaxsan o’zi tanigan, bilgan yoki eshitgan bo’ladi, ba’zan esa gazeta
materiallari asosida yaratadi. Binobarin, bu qahramonlarning hayotiy timsoli
mavjud. Jumladan, talaba V. Buratskiy („Noma’lum qahramon haqida qissa“),
Igor Chkalov („Qahramonning o’g’li“), Katya Budanova („Katya Budanova“),
Seryoja Smirnov („Sizning kitobingizni qanday nashr qiladilar“) va boshqalar
shunday qahramonlar sirasiga kiradi. Shoir „Noma’lum qahramon haqida qissa“
poemasida oddiygina hayotiy bir voqeani aks ettirish bilan 30-yillar rus bolalar
dostonchiligida ijobiy qahramon obrazini yaratish yo’llarini ko’rsatib berdi.
S. Marshak Rossiyada hayot kechirayotgan har bir kishi bir-biriga mehribon,
jonkuyar, shuningdek, vaqti kelganda mardlik, jasorat ko’rsatishga tayyor
ekanligini, ayni paytda, oddiy, kamtarin, o’zining qo’lga kiritgan ulkan
muvaffaqiyatlari,
erishgan
jasoratlari
bilan
kerilmasligini,
manmanlikka
berilmasligini oddiy hayotiy misol — o’t ichida qolgan bir qizchaning hayotini
saqlab qolgan bola orqali tasvir etadi. Bola mana, ko’rib qo’yinglar, men jasorat
ko’rsatdim, deya ko’kragiga urib maqtanish o’rniga, tezgina odamlar orasiga kirib,
ko’zdan g’oyib bo’ladi. Bu qahramonni keyinchalik barcha qidiradi. Lekin hech
kim topa olmaydi. Hozir ham o’quvchilar o’rtasida maktab mebellarini asrab-
avaylab tutmaydiganlari topilib turadi. Bunday bolalarga shoir o’zining „Stol
kelgan qayerdan?“ degan she’rida maktab mebellari o’z-o’zidan paydo bo’lib
qolmaganligini, buning uchun kattalarning qanchadan qancha vaqtlari, mehnatlari
sarf etilganligini tushuntirib bersa, „Bir yil nima?“ asarida esa juda qimmatli
65
vaqtini behuda o’tkazib, maktabda yaxshi o’qimay, o’qituvchi-ustozlarning pand-
nasihatlariga amal qilmay, o’z vaqtida darslarini tayyorlamay, natijada sinfdan
sinfga o’ta olmay xijolat bo’lib yuradigan qoloqlarga qarata:
Dalalarda saranjom ish,
Zavodda ham reja qoyil,
Maktabda yo’q
Qoloqlar hech.
Bil, bir sinfda o’qish —bir yil! —
deydi shoir.
Marshak bizning bolalar adabiyotimizning asoschisi va bilimdoni, — deb
yozgan edi mashhur rus yozuvchisi M. Gorkiy. Bunday yuksak maqtovga u halol
mehnati, kichkintoylarni astoydil sevishi, ardoqlashi sababli erishdi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
