A. A. Shernaev, N. E. Jiyanova

 
 
 
 
 
 
 

---

1-BOB . DAVLAT MOLIYASINI BOSHQARISH VA 
TARTIBGA SOLISH XUSUSIYATLARI 
 
1.1 Davlat moliyasi iqtisodiyotni tartibga solish instrumenti 
sifatida 
Davlat  moliyasi  –  moliyaviy  resurslarning  markazlashgan 
jamg‗armalarini  shakllantirish,  taqsimlash  va  ulardan  foydalanish  bilan 
bog‗liq  real  pul  aylanmasida  yuzaga  keladigan  iqtisodiy  munosabatlar 
majmuidir. 
Moliyalashtirishning moddiy asosini pul aylanmasi tashkil qiladi. 
Real pul aylanmasi – bu qiymat harakatini yuzaga keltiruvchi hamda 
pul  to‗lovlari  va  hisob-kitoblar  oqimlari  bilan  birga  kuzatiluvchi 
iqtisodiy  jarayondir.  Real  pul  aylanmasi  obyekti  sifatida  kengaytirilgan 
ishlab chiqarishning moliyalashtirish manbalari hisoblanuvchi moliyaviy 
resurslar namoyon bo‗ladi. 
Davlat moliyasi iqtisodiyotning davlat va mahalliy sektorlari, ishlab 
chiqarishni  rivojlantirish  bo‗yicha  va  ijtimoiy  sektorning  eng  muhim 
dasturlari,  byudjet  sohasidagi  tashkilotlar  va  muassasalar  kabilarni 
markazlashgan  moliyalashtirish  manbalari  bilan  ta‘minlashga  oid 
iqtisodiy  munosabatlarni  ifodalaydi.  Ularning  faoliyati  ijtimoiy 
yo‗naltirilgan  iqtisodiyotni  rivojlantirishning  umumiy  maqsadlariga 
erishishga qaratilgan
1
. 
Davlat  moliyasi  –  makroiqtisodiy  tartibga  solishning  kuchli 
dastagidir.  Ushbu  instrumentdan  mohirona  foydalangan  holda  davlat 
iqtisodiy  o‗sish  sur‘atlarini  tartibga  solish,  pul  birligi  barqarorligini 
saqlab  turish,  ssuda  foizlari  darajasini  tartibga  solish,  konyunktur 
tebranishlarni silliqlash kabi turli vazifalarni hal qilishi mumkin. Ushbu 
bo‗limda  biz  davlat  moliyasining  mohiyati,  tushunchalari  va  asosiy 
tarkibiy qismlarini ko‗rib chiqamiz. 
Davlat  moliyasi  –  bu  moliyaviy  resurslarning  markazlashgan 
fondlarini shakllantirish, taqsimlash va ulardan foydalanish bilan bog‗liq 
holda  real  pul  aylanmasida  yuzaga  keladigan  iqtisodiy  munosabatlar 
                                                           
1
 И.Н.Мысляева  Государственные и муниципиальные финансы .-М.:Инфра-М, 2013.-С.393  

---

majmuidir
2
. 
Davlat  moliyasi  –  bu  davlat  faoliyatining  asosidir,  faqat  yetarli 
miqdordagi  mablag‗larni  tasarruf  etgan  holdagina  davlat  ijtimoiy 
siyosatni amalga oshirishi, iqtisodiyotning alohida tarmoqlarini qo‗llab-
quvvatlashi,  ilmiy  tadqiqotlar  o‗tkazishi  yoki  mudofaani  ta‘minlashi 
mumkin. 
Davlat moliyasi davlatni iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy funksiyalarni 
bajarish  uchun  zarur  bo‗lgan  pul  mablag‗lari  bilan  ta‘minlash  uchun 
mo‗ljallangan  davlat  moliya  tizimining  muhim  sohasidir.  Iqtisodiy 
funksiyasi  jihatidan  davlat  moliyasi  –  bu  ijtimoiy  mahsulot  qiymati  va 
milliy  boylik  qismini  taqsimlash  va  qayta  taqsimlash  bo‗yicha  pul 
munosabatlaridir. Mazkur pul munosabatlari quyidagilar bilan bog‗liq: 
1)  davlat  va  uning  korxonalari  tasarrufida  moliyaviy  resurslarni 
shakllantirish bilan; 
2)  davlat  mablag‗larini  ishlab  chiqarishni  kengaytirish  xarajatlari 
uchun sarflash; 
3)  o‗sib  borayotgan  ijtimoiy  va  madaniy  ehtiyojlar,  davlat 
mudofaasi, boshqaruv ehtiyojlarini qondirish bilan. 
 
1-rasm. O„zbekiston Respublikasining davlat moliyasi tuzilmasi
3
  
                                                           
2
 Бабич А.М., Павлова Л.Н. Государственные и муниципальные финансы/ Система государственного и 
муниципального управления: Учебник для студентов вузов, обучающихся по специальностям 
«Государственные и муниципальные финансы», «Юриспруденция», «Политология» - 2-е изд.,перераб. и 
доп. (ГРИФ) /Мухаев Р.Т.; Мухаев Р. Т.; 2009; Юнити-Дана