Фосфорит конларидаги фосфорнинг миқдори
Конлар
|
Миқдорий кўрсаткичлар ( % )
|
Р2О5
|
Al2O3 Қ Fe2O3
|
Актюбинск
|
18 га яқин
|
3,4
|
Вятско-Камское
|
23-27
|
5-10
|
Егорьевск
|
16-25
|
5-6 ва кўпроқ
|
Кроловецкое
|
18 га яқин
|
3,5
|
Ҳигровское
|
16-17
|
3,5
|
Лойсимон фосфоритлар таркибида фосфорнинг миқдори кўп бўлади, улар жумласига: Вятско-Камское, Вурнарск, Егорьевск, Кижшемск, Кроловецкое конлари киради. Қумсимонлари (глауконитлилардан ташқариларда фосфорнинг миқдори кам бўлади), жумласига Донецк, Маршанск, Сешанск конлари киради. Глауконит К2О4R2O310SiO2пH2О таркибли алюминоферисиликат бўлиб, ундаги калий оксидининг миқдори 8% гача бориб етади. Глаулонит фосфоритларида калий 1-4% бўлиб, фосфор миқдори бўйича лойсимон ва қумсимонлар ўртасидаги оралиқ миқдорни ташкил қилади.
Фосфатли хом-ашёда полутор оксидларнинг бўлиши мақсадга мувофиқ эмас, чунки уларга қўшимча ишлов беришда қўшимча миқдорда кислота сарфланишини талаб қилади ва фосфат кислота тузларини ретроградацияси (уларни камроқ эрийдиган шаклга ўтиши) га олиб келади.
Фосфорли ўғитлар ишлаб чиқариш учун Хибинск апатит кони яхши хом ашё беради. Майдаланган жинсни сувга солиниб, олеин кислотаси, керосин ва эрувчи шишадан иборат реагент қўшилади (1 т жинсга 1 кг). Пульпа орқали ҳавони жадал равишда пуфлаш натижасида апатит заррачалари кўпикка ўхшаб қалқиб юзага чиқади ва ўзаро ёпишади, нефелин эса тубда қолиб сув билан ювилиб чиқиб кетади. Бойитилган нефелиндан тозаланган аппатит концентранти 39-40% Р2О5 га эга бўлади ва дунёда эрийдиган фосфорли ўғитлар олишда энг яхши хом ашё ҳисобланади. Нефелинни ҳам халқ хўжалигида ишлатилади. Нордон тупроқларда уни калийли ўғит сифатида ишлатиш мумкин.
Ер куррасида топилган аппатит ва фосфорит конларидаги фосфорнинг умумий заҳираси 1.109 т ни ташкил қилади, лекин уларнинг фақат бироз қисмигина саноат аҳамиятига эга. Фосфат хом ашёсини замонавий қазиб олиниши жадаллиги бир йилда 28 млн.т.ни ташкил этади, у 3000 йилгача етган бўларди. Лекин йилдан-йилга қазиб олиш жадаллиги ошиб бориши ва ундан фосфорни ажратиб олиш услублари такомиллашганлигини эътиборга олиш лозим. Шу нуқтаи назардан термик жиҳатдан қайта ишлаш истиқболли ҳисобланади, у элементар фосфорни ажратиб олиш, шу асосида эса юқори концентрланган полифосфор кислоталарни ҳамда уларнинг тузларини олиш имконини беради. Ҳозирги кунда экстракцион услубдан (апатит ёки фосфоритни сульфат кислота ёки унинг нитрат кислота билан аралашмаси ёки фосфат кислота ёрдамида парчалаш) кўпроқ фойдаланилади. Экстракцион услубда олинган фосфат кислотанинг камчилиги унинг ифлосланганлиги ва ундан олинган сунгги маҳсулотларнинг чиқинди моддаларга бойлиги ҳамда ишлаб чиқарилган ўғитнинг концентрациясини пастлиги ҳисобланади. Элементар (қизил фосфорнинг ишлаб чиқариш истиқболлари, унга мис оксиди (Р массасига 1% миқдорда) қўшилганда, аста-секин тупроқда ўсимлик томонидан осон ўзлаштириладиган ортофосфат (Н3РО4) кислотагача оксидланади. Элементар фосфор таркибида чиқинди маҳсулоти йўқ ва ташиш учун энг кам харажатли (Р2О5 нинг миқдори 229%).
Do'stlaringiz bilan baham: |