1-modul. Iqtisodiy taraqqiyotning umumiy asoslari 1-mavzu. “Iqtisodiyot” fanining predmeti va bilish usullari Reja

4. Iqtisodiyot fanining predmeti va vazifalari.

Iqtisodiyot фани ижтимоий фан бўлиб, фалсафа, социология, психология, ҳуқуқ, сиёсатшунослик, тарих каби ижтимоий фанлар билан ҳам чамбарчас боғлиқдир, улардан услубий ва илмий озуқа олади ва уларга ҳам манба бўлиб хизмат қилади. Лекин уларнинг ҳеч бири Iqtisodiyot фанининг ўрнини боса олмайди, бу фаннинг ўз вазифаси ва предмети бор.
Iqtisodiyot фанининг предметини аниқлашни турли назарий қарашларни ўрганиб, синтез қилишдан бошлаш мақсадга мувофиқ ҳисобланади.
Iqtisodiyot фанининг предмети нима? Бу фан асосан нимани тадқиқ қилиб, одамларга нимани ўргатади, деган саволнинг ечими жуда мураккаб бўлиб, бу ҳақда ўтмишда ҳам, ҳозир ҳам турли олимлар ҳар хил фикрлар билдириб келмоқдалар.
АҚШ ва бошқа баъзи бир мамлакатлардан кириб келган «Экономикс» дарсликларида (иқтисодиёт назарияси «Экономикс» деб юритилган дарсликларда) бу фаннинг предмети кишиларнинг моддий эҳтиёжларини тўлароқ қондириш мақсадида чекланган ресурслардан самарали фойдаланиш муаммоларини таҳлил қилиш, кишиларнинг иқтисодий ҳулқ-атворини ўрганишдан иборат, деб кўрсатилган.
Iqtisodiyot фанининг предметини аниқлашда шу нарсани эсдан чиқармаслик керакки, иқтисодиётнинг кўпгина томонлари аниқ иқтисодий фанлар, яъни саноат иқтисодиёти, савдо иқтисодиёти, агроиқтисодиёт ва агробизнес, иқтисодий ахборот, микроиқтисодиёт, макроиқтисодиёт, менежмент каби фанлар томонидан ўрганилади.
Иқтисодиётнинг айрим томонлари эса молия, солиқ ва солиққа тортиш, кредит, пул муомаласи, банк иши, божхона иши, статистика, эконометрика, ташқи иқтисодий алоқалар, бухгалтерия ҳисоби, хўжалик фаолияти таҳлили каби фанларда ўрганилади. Экономикс бу фанлар билан чамбарчас боғлиқ ҳолда мавжуд бўлади, улардан айрим аниқ томонларни олади ва ривожлантиради. Лекин иқтисодиёт назарияси фани аниқ иқтисодий фанларнинг назарий асоси, яъни пойдевори ҳисобланади, уларга услубий, назарий йўналиш беради. Уларнинг ҳаммаси учун умумий бўлган илмий тушунчаларни, қонун-қоидаларни, иқтисодиётнинг турли тармоқлари, соҳалари, томонлари ўртасидаги алоқадорликни ва ўзаро таъсирни ўрганади ва аниқлаб беради.
Мана шуларни ҳисобга олиб, Iqtisodiyot фанининг предмети - иқтисодий ресурслар чекланган шароитда жамиятнинг чексиз эҳтиёжларини қондириш мақсадида моддий неъматларни (ва хизматларни) ишлаб чиқариш, тақсимлаш, айирбошлаш ва истеъмол қилиш жараёнида вужудга келадиган иқтисодий муносабатларни, ижтимоий хўжаликни самарали юритиш қонун–қоидаларини ўрганишдан иборат, деб айтиш мумкин.