1-Mavzu: Kanallar va to‘lqinlarning tarqalishi. Reja: Radio chastotalarning tasniflanishi

Bo‘shliqda (ochiq fazoda) radioto‘lqinlarning tarqalishi. Bo‘shliq deganda molekulalar, atomlar, erkin zaryadlar bo‘lmagan bir jinsli cheksiz fazo tushuniladi.
Bunday bo‘shliq tushunchasini kiritilishi maydonning radioto‘lqinlarni tarqalishining istalgan mexanizmiga xarakterli bo‘lgan umumiy xossalarini aniqlashga imkoncberadi.
Agar bo‘shliqning nisbiy dielektrik singdiruvchanligi ε0=1 va nisbiy magnit singdiruvchanligi µ=1 ega bo‘lgan
A nuqtasiga yo‘naltirilmagan nurlantirgich joylashtirilsa, u holda nurlantirgichdan R masofadagi elektr maydon kuchlanganligini Eo quyidagicha tarzda aniqlash mumkin:
A nuqta atrofida R radiusli aylanani o‘tkazamiz.



Elektr maydon kuchlanganligini aniqlashga doir
U holda sfera sirtining birligiga to‘g‘ri keladigan quvvatni, ya’ni bitta davrda Poyting vektori modulining | P | o‘rtacha qiymatini quyidagicha aniqlash mumkin:


|P|=P/4πR2,

bu yerdaR–nurlantirgichga beriladigan quvvat.

Poyting vektorining yo‘nalishi bu nuqtadagi energiyaning tarqalishi yo‘nalishi bilan mos tushadi.

Nurlantirgichdan yetarlicha katta masofalarda u nurlantiradigan qabul qiluvchi antenna egallaydigan uncha katta bo‘lmagan maydon chegaralaridagi sferik to‘lqinni tekis deb hisoblash mumkin, sferik to‘lqin uchun quyidagi nisbat mavjud:

Bu tenglik bo‘shliqning to‘lqin qarshiligi deyiladi.U xolda quyidagini hosil qilamiz,

ya’ni nurlantirgichdan R masofadagi E0 elektr maydon kuchlanganligini aniqlay olamiz.

Radio qabul qilishga halaqitlar.
Radio qabul qilish shartlari signal maydoni kuchlanganligini absolyut qiymatlari orqali emas, balki signal maydoni kuchlanganligini shovqin maydoni kuchlanganligiga nisbati orqali aniqlanadi.
Turli aloqa turlari – radiotelefon, radiotelegraf, radioeshittirishni va boshqalarni amalga oshirish uchun ma’lum minimal signal/halaqit nisbati talab qilinadi.
Sanoat va atmosfera halaqitlari.
Sanoat halaqitlari manbalari birinchidan, ishlashi uchqunlash bilan bog‘liq bo‘ladigan turli xil elektr qurilmalar, ikkinchidan, qisqaroq to‘lqinli stansiyalarning ishchi diapazoniga tushadigan asosiy chastotaning yuqori garmonikalarini nurlantiradigan radiostansiyalar hisoblanadi. Sanoat halaqitlari, ayniqsa 2000 ÷ 10000 m to‘lqinlar uzunliklarida halaqitlar maydoni kuchlanganligi 1000 mkV/mga yetadigan katta shaharlarda sezilarli bo‘ladi. Qisqaroq to‘lqinlarda sanoat halaqitlari kamayadi.
Kosmik halaqitlar.
Yerdan tashqi manbalar hosil qiladigan radionurlanishlar kosmik radionurlanishlar, bu nurlanishlar hosil qiladigan halaqitlar esa kosmik halaqitlar deyiladi.
Radionurlanishlarning asosiy manbai unga ko‘plab diskret manbalarning nurlanishlari qo‘shiladigan radionurlanish fonini hosil qiladigan galaktika hisoblanadi. Quvvatli radionurlanishlar asosiy manbalari Quyosh,Yupiter,Saturn,Venera,Oy,Yulduzlar hisoblanadi.
Galaktikaning radionurlanishlari barcha yo‘nalishlarda kuzatiladi, lekin ayniqsa uning ekvotrial tekisligida galaktikaning markaziga yo‘nalishda intensiv hisoblanadi.
Galaktikadagi halaqitlar 18 ÷ 30 MGs diapazonda eng intensiv hisoblanadi.
Yer sirti va atmosferasi hosil qiladigan halaqitlar.
Yer ham radionurlanishlar manbai hisoblanadi. Yerning radionurlanishlari Yerda joylashgan antennalar yoki Yer bilan aloqada kosmik kemalar antennalarining yo‘naltirilganlik diagrammalari yon yaproqchalari orqali qabul qilinishi mumkin.
Atmosfera shovqinlari 1000 ÷ 20000 MGs diapazonda namoyon bo‘ladi. Bu diapazonda u galaktik shovqindan katta bo‘ladi va tashqi shovqinlarning deyarli yagona turi hisoblandi.