1. Alisher Navoiyning mumtoz poetikaga doir qarashlari aks etgan asarlari

64Е.Бертелснинг Шарқ адабиётига доир тадқиқотлари
Bertels kôproq fors adabiyoti namoyondalarining asarlarini tadqiq qilgan.Shuningdek,uning Navoiy va Attor nomli kitobida Attorning" Mantua it tayr" va Navoiyning "Lison it tayr"asarlarini ôzaro qiyoslab,bu ikki asar ekanligini Navoiy kôchirmaganligini isbotlab beradi.Navoiyni sôfiy deya ta'riflashlari ham keltirilgan.Guruhda kitobi bor ekan.

65.Тасаввуф фалсафасининг мумтоз поэтикада тутган ўрни
«Тасаввуф» сўзининг луғавий ва истилоҳий маънолари. Мумтоз адабий асарларбилан танишиш жараѐнида шунга амин бўламизки, тасаввуф таълимоти мусулмон минтақа мамлакатлари ижтимоий ва маънавий ҳаѐтига чуқур кириб борди ҳамда фан, маданият ва адабиѐт ривожига катта ижобий таъсир кўрсатди. XI асрдан бошлаб Шарқнинг деярли барча нуфузли шоир ва ѐзувчилари, мутафаккир ва олимлари тасаввуфдан озиқланиб, унинг инсонпарварлик ва ҳақсеварлик ғояларидан руҳланганлар. Шуни назарда тутиб, атоқли олим Е.Э.Бертельс ўтган асрнинг бошидаѐқ қайд этган эди: «Тасаввуф адабиѐтини ўрганмасдан туриб, ўрта асрлар мусулмон Шарқи маданий ҳаѐти ҳақида тасаввурга эга бўлиш мумкин эмас…бу адабиѐтдан хабардор бўлмасдан Шарқнинг ўзини ҳам англаш қийин». (Бертельс Е.Э. Суфийзм и суфийская литература. М., «Наука», 1965, 54-бет) Ҳазрат Алишер Навоий Абдураҳмон Жомийга бағишланган «Ҳамсатул-мутаҳаййирин», китобида эса суюкли дўсти ва меҳрибон устозининг фалсафий қарашларини кўрсатиб бундай деб ѐзади: «Яна бир тасаввуф масоили истилоҳотин андоқ такмил қилдиларким, ўтган машойих ва авдиѐуллоҳнинг расоил ва қутбидинким ғоятий ийҳомдин ул Шариф илмнинг идрокидин кўпроқ толиби номуродлар маҳрум , балки орий эрдилар -ул илмни ўз рисола ва китобларида хўброқ алфоз ва адо била
ул навъ таснифлар қилдиларким, кўпроқ фақирлар анинг мутолаасидин ҳазз топиб баҳраманд бўлурлар».Ушбу иқтибоснинг ҳозирги ўзбек тилимизга тадбили:«Тасаввуф масалалари, атамаларини шундай мукаммал қилдилар, ўтган шайхлар ва авлиѐларнинг хатлари ва китобларини, уларнинг ғоят тушунилиши оғир экани туфайли кўп ўқувчилар ундан баҳрасиз қолар эдилар , бу илмни ўз рисола ва китобларида яхши сўзлар билан бирма - бир ажратиб бердилар, кўп бечоралар уни ўқиб, баҳра топдилар».Ҳазрат Алишер Навоийнинг ушбу фикрлари ниҳоятда кенг маънога эга. Жумладан, у тасаввуф таълимотининг Ўрта Осиѐ, Эрон замин, Ҳинд диѐрларида кенг ѐйилганлиги ва ижтимоий тафаккур тарихида бош ўрин тутганлигидан дарак беради.Филологая фанлари доктори И. Ҳаққулов тасаввуфнинг кўп қиррали таълимот эканлиги хусусида фикр юрита туриб шундай ѐзади: «Рус олими И.М.Петрушевскийнииг қайд қилишича, инглиз шарқшуносн Р.Николсон X асргача бўлган ѐзма манбалардан тасаввуф, яъни сўфизм тушунчасининг 78 маънодаги талқинини аниқлаган экан».