Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

уларнинг катта-кичикли- 
ги , эркин ёки кимёвий 
б и р и к к ан су в миқдори 
ультратовуш тўлқинлари 
т езли ги га таъсир этади.
Аш ё танасидан ўтаётган 
ультратовуш тезлиги дарз 
ёки ғоваклардаги \а во , сув 
ва н ам га тўқнаш келиб 
камаяди. Бетон қанчалик 
зич ва мустаҳкам бўлса, 
ультратовуш тўлқинлари- 
нинг тезлиги катта бўла- 
ди. Бетон юзасига ўрнатил-
ган ҳар бир датчик кўрсатмаси, яъни ультратовуш тўлқинлари- 
нинг тезлиги аник,ланади ҳамда шунга тегишли намуна механик 
равишда \ам сиқилишга синалади. Олинган натижалар асосида аниқ- 
ловчи эгри чизиқ (А Э Ч ) топилади (2.20-р а с м ). Бетон буюмлари- 
нинг ультратовуш тўлқинларини ўтказиш тезлиги уларни мус- 
таҳкамлигини аникуювчи эгри чизиққа қўйиб топилади. Агар иш- 
латилаётган бетоннинг бир томон юзаси очиқ, қолганлари ерга 
ётқизилган бўлса, (масалан, йўл қурилишидаги бетон конструк- 
циялар), ультратовуш тўлқинларини узатувчи ва қабул қилувчи 
датчиклар 2.21-расм дагидек ўрнатилади.
Ультратовуш теъшги, км/сек
2.20-расм.
Бетондан ўтаётган ультратовуш 
тўлқинлари тезлиги билан унинг сиқилишдаги 
мустаҳкамлиги орасидаги боғланиш графиги.
2.21-расм.
Йўл қурилишидаги бетон конструкциями ультратовуш 
тўлқинлари билан синаш схемаси:
о — йўлга ётқизилган бетонни си наш ; 6 —датчик ўрнатиш . / — электрон асбо б; 2 — 
ультратовуш тўлқинларини узатувчи датчи к; 
3 — бетон ю заси бўйлаб қабул қилувчи
қўзғалувчан датчик.
61

---

Бетон конструкциянинг сиқилиш да- 
ги мустаҳкамлигини аниқлаш да, унинг