Web dasturlashga kirish

-sahifa nomi uchun teg; 

-saytning  eng  pastki  qismi  (podval)  uchun  zarur  bo’lgan  teg.  Asosan  bu 

tegning ichiga “copyright” kabi ma’lumotlar yoziladi; 

-sayt navigatsiyasi uchun teg ; 

-  asosan  sektsiyalar  (o’ng  yoki  chap  menyular)  yaratish  uchun  ishlatish 

mumkin bo’lgan teg; 

-sahifadagi asosiy ma’lumotlarni chiqarish uchun; 

-  yangiliklar  ,  kommentariyalar  maqolalarning  kontentlarini  chiqarish 

uchun. 

 

Bu teglarni  kerakli  joylarda to’g’ri  ishlatish sayt  strukturasini tushunarli (tartibli) 

bo’lishiga olib keladi. 

Hozirgi  kunda  saytlarni  formalarsiz  tasavvur  qilib  bo’lmaydi,  ya’ni  formalar 

saytlarning  asosi  bo’lib  qilgan.  Formalar  asosan  ro’yxatdan  o’tishda  , 

kommentariyalar  yozishda  ,  qandaydir  blankalarni  to’ldirishda  zarur  bo’ladi.         

---

Foydalanuvchilar  formalarni  to’latib  ,  serverga  jo’natish  jarayonida  kiritilgan 

ma’lumotlarning to’liqligi va to’g’riligini tekshirish uchun alohida skriptlar yoziladi. 

HTML5da yangi Web Forms 2.0 nomli formalar bilan ishlash uchun tartib qoidalar 

ishlab chiqilgan. Yangi “required” va “email” nomli atributlar orqali avtomat tarzda 

foydalanuvchi kiritgan ma’lumotlar tekshiriladi. Hattoki elektron pochta adreslari 

to’g’ri kiritilganligi to’g’risida ma’lumot beradi. Bu atributlardan boshqa yana bir 

necha  forma  ma’lumotlarini  tekshiradigan  atributlar  mavjud(url,  data,  datetime, 

week, month, number,..). 

 

       Saytlar orqali videolar ko’rmoqchi bo’lib, videoga oid saytni ochsangiz, u yerda 

flash player qidirishni boshlaysiz. Ortiqcha ish bajarasiz va vaqtingizni yo’q joydan 

sarflaysiz  va  bir  hisobda  pulingizni  ham  (yuklab  olish  uchun  ketadigan 

megabaytlar).  HTML5  tuzuvchilari  multimedia  yo’nalishida  ham  yangi  teglar 

yaratishdi va bu teglarni  va < audio> deb nomlashdi. Endi biz sayt foniga 

musiqalarni  va  sayt  sahifalariga  video  fayllarni  osonlik  bilan  joylashtirishingiz 

mumkin bo’ladi. 

HTML5 ning yana bir yutug’i User Interaction nomli qismi. Bu qism orqali saytni 

interaktiv  shaklda  yaratish  mumkin.  Contenteditable  atributi  orqali  saytni  qaysi 

qismini  foydalanuvchilar  o’zgartirish  mumkinligini  belgilab  qo’yish  mumkin. 

Shablonlar  yaratish  jarayonida  bu  atributni  ishlatish  qulay  bo’ladi  ,  ya’ni  web 

texnologiyadan xabarsiz bo’lgan foydalanuvchilar ham visual tarzda sayt qismlarini 

o’zgaretirish mumkin bo’ladi. 

Javascript dasturlash tili haqida ma’lumotlar: 

Javascript  bu  web  sahifalarni  o’zaro  ta’sirini  hosil  qilish  uchun  foydalaniladigan 

dasturiy tildir. Bu sahifagfa hayot beradi ya’ni foydalanuvchini jalb qiladigan o’zaro 

ta’sirlashuvchi elementlar va animatsiyalar hosil qiladi. Agar bosh sahifada qidiruv 

qutisini ishlatgan bo’lsangiz , yoki videoni tomosha qilgan bo’lsangiz , u Javascript 

orqali ishlayotgan bo’lishi mumkin. 

JavaScript va HTML  

HTML va JavaScript ikki xil narsadir , lekin ular bir birini to’ldiradi. HTML – static 

veb kontentni aniqlash uchun mo’ljallangan formatlash tilidir. Bu veb-sahifani uning 

asosiy  tuzilishi  bilan  ta’minlaydi.  JavaScript  bu  sahifadagidinamik  vazifalarni  , 

masalan,  animatsiya  yoki  qidiruv  maydonchasini  bajarish  uchun  mo’ljallangan 

dasturiy tildir. 

JavaScript    veb-saytning  HTML  tizimida  ishlash  uchun  yaratilgan  va  odatda  bir 

necha marta ishlatiladi. Agar siz kod yozishni davom ettirmoqchi bo’lsangiz , ularni 

alohida  fayllarga  joylashtirsangiz  JavaScript  ga  osonroq  kira  olasiz.  (.JS 

kengaytmasidan foydalanish ularni aniqlashda yordam beradi.) JavaScript ni HTML 

ga teg kiritish orqali bog’lanadi. 

 

 

---

         Interfaol  veb-saytlarni  yaratishda  ,  kod  ishlashini  sinab  ko’rishda  , 

foydalanuvchi  qurilmasi  bilan  ishlashda  va  boshqa  ko’p  narsalarda  yordam 

beradigan  funksiya  va  xususiyatlarni  qamrab  olishda  html5  va  apin  lardan 

foydalaniladi.HTML5 spesifikatsiyasi yangi APIlarga bir qator foydali funksiyalarni 

qo’shdi. Lekin ularni brauzer yordami yetishmasligi sababli o’rganish murakkab. 

Asosiy 10 ta HTML5 API lar: 

 

1.Yuqori aniqlikdagi API 

2. Foydalanuvchi vaqti API 

3. Navigatsiya vaqti API 

4. Tarmoq haqida ma’lumot API 

5. Tebranish API 

6. Batareya holati API 

7. Sahifa ko’rinishi API 

8. To’liq ekran API 

9. Foydalanuvchi media API 

10. Veb rozetka API 

 

HTML5  Javascript  API  indeksi  HTML5  spetsifikatsiya  hujjatlaridan  avtomatik 

ravishda  IDL  bo’laklarini  skanerlash  orqali  hosil  bo’ladi.Indeks  generatori  IDL 

kodini  tahlil  qiladi  va  uni  mos  keladigan  sarlavhalarga  bog’laydi  ,  freymlardan 

foydalanib qulay tarzda o’tish mumkin bo’lgan o’zaro bog’liqlik yaratadi.  

API-  bu  atama  bilan  ozgina  bo’lasa  ham  shug’ullangan  odam  uchun  nimanidir 

anglatadi. Lekin, hamma ham u nimani anglatishini va u nimaga kerakligini to’liq 

tushunishmaydi. Dasturchi Pyoter Gazarov API haqida oddiy tilda o’zining blogida 

gapirib berdi. 

API  abbereviaturasi  “Application  Programming  Interface”  so’zalrining  bosh 

harflariodan olingan bo’lib, dasturlarni dasturlash interfeysi yoki dasturlarni dasturiy 

interfeysi  deb  tarjima  qilinadi.  Ko’plab  katta  kompaniyalar  ma’lum  darajaga 

yetishganda,  o’z  mijozlari  yoki  kompaniya  ichida  qo’llanilishi  uchun  ,  API 

yartishadi.  API’ni  dastur  yaratishda  yoki  biznesda  qanday  qo’llanilishi  tushunish 

avvalo “butunjahon o’rgimchak to’ri” qanday ishlashi bilan tanishib chiqish kerak 

bo’ladi. 

Butunjahon o’rgimchak to’ri va uzoqdagi(boshqa joydagi ) serverlar  

WWW’ ni bir biri bilan bog’langan, serverlarning katta tarmog’I sifatida tasavvur 

qilish mumkin va ularda har bitta sahifa saqlanadi. Oddiy noutbukni tarmoqda butun  

bir sayt ishlashini ta’minlaydigan serverga aylantirish ham mumkin. Lokal serverlar 

esa, dasturchilarga ular sayt yaratishlari uchun vaqtincha server vazifasini bajarish 

mumkin.  Brauzerning  manzil  qatorida 

www.facebook.com

  yozilganda  ,  boshqa 

joydagi facebook serveriga kerakli so’rov yuboriladi. Brauzer serverdan javob ilishi 

bilanoq  u  kodni  interpretatsiya  qiladi(“chizadi”)  va  foydalanuvchiga  sahifani 

ko’rsatadi. 

---

Foydalanuvchi har gal tarmoqdagi qaysidir sahiufaga tashrif buyurganda u boshqa 

joydagi server API’ si bilan bog’langan. API – serverning asopsiy qismi bo’lib, u 

so’rovlar qabul qiladi va ularga javoblar qaytaradi. 

API-mijozlarga xizmat ko’rsatish usuli 

Ko’plab kompaniyalari API’ni tayyor mahsulot sifatida taqdim etishadi. Masalan , 

Weather Underground metereologik ma’lumotlar olish uchun API sotadi. 

Google Kalerndarning Api’sini tarmoqdagi boshqa serverlarning API’sidan qanday 

farqi bor? 

Bu savolga texnik yondashadigan bo’lsak, so’rov va javobning formatida. Brauzer 

butrun web sahifani generatsiya qilish uchun javobni HTML ifodalash tilida kutadi. 

Google Kalendarning API’si esa ma’lumotlarni JSON formatida qaytaradi. 

Agar  API’ga  so’rovni  kompaniyasi  veb  sayti  server  yuborsa  ,  kompaniya  server 

mijoz bo’ladi (xuddi foydalanuvchi saytni tashrif buyurganda brauzer mijoz bo’lgani 

kabi). 

API  yordamida  foydalanuvchi  saytni  tark  etmagan  holda  har  xil  harakatlar  qilish 

imkoniga  ega  bo’ladi.  Hozirda  saytlar  aksariyat  hollarda  bir  nechta  API 

xizmatlaridan foydaalanishadi. Ko’plab topshiriqlar tayyor yechimlarga ega bo’lib , 

bu holda ular dasturchilarga kutubxonalar yoki boshqa xizmatlar taklif qilishadi. Va 

albatta  umuman  olib  qaraganda  aynan  shunaqa  tayyor  yechimlaridan  foydalanish 

eng to’g’ri yo’l hisoblanadi. 

Ko’plab dasturchilar dastur yaratrish jarayonida dastur yaratish dastur qismlarini bir 

nechta serverlarga bo’lib yuboradilar. Bu qismlar o’zaro API yordamida ma’lumot 

almnashadilar.  Bosh  serverga  qo’shimcha  yoki  yordamchi  ffunksiyalar  taqdim 

etadigan dasturlar- mikroxizmatlar (microservices) deb ataladi. 

Shunday qilib , kompaniya o’z foydalanuvchilariga API taqdim etishi- kompaniya 

bir qancha maxsus URL yaratgan , ular esa o’z navbatida faqat ma’lumot qaytarishi 

demakdir. 

Ko’p  hollarda  bunday  so’rovlarni  brauzer  yordamida  yuborish  mumkin.  HTTP 

protocol  orqali  ma’lumot  almashish  matn  ko’rinishida  bo’lganligi  sababli  , 

brauzerlar  API  qaytargan  javobni  bemalol  ko’rsata  olishadi.  Masalan,  brauzer 

yordamida  to’g’ridan  to’g’ri  GitHub  API’ga  ulanish  mumkin  va  bunda  quyidagi 

JSON formatidagi javobni olish mumkin: 

---

 

 

 

 

 

 

Brauzer hech qanday qiyinchilik va muammosiz JSON javobni namoyish eta oladi. 

Bunday  matndan  hech  qanday  qiyinchiliksiz  keyinchalik  qo’llash  uchun  istalgan 

ma’lumotni ajratib olish mumkin. 

API’larga yana bir nechgta misol  

“application”  (dastur,  ilova)  so’zi  bir  qancha  hollarda  qo’llanilishi  mumkin.  API 

holatida u: 



 

Dasturiy ta’minotning oldindan aniqlab olingan funksiyasiga javob beruvchi 

qismi; 



  Butun bir server, butun bir dastur yoki dasturni alohida bir qismi. 

Umuman  olganda  ,  har  qanday  dasturiy  ta’minotning  fragmentini  umumiy 

to’plamdan ajratib olish mumkin va uni ingliz abbreviaturasidagi “A” harvi bilan 

almoshtirish  mumkin.  Va  u  ham  qaysidir  ma’noda  API’ga  ega  bo’lishi  mumkin. 

Masalan  dasturchi  biron  bir  kodni  o’z  dasturiga  tadbiq  qilishi  uchun  boshqa 

---

dasturchilar  tomonidan  yaratilgan  kutubxonadan  foydalanishi  mumkin.  Va  bu 

kutubxona  dasturchi  dasturining  bir  qismi  bo’lib  qoladi.  Bunda  u  dasturiy 

ta’minotning  mustaqil  fragmenti  bo’ladi  va  dasturning  boshqa  joylaridan  kodda 

unga murojaat qilish uchun o’z API’siga ega bo’ladi. 

Obyektga yo’naltirilgan loyihalashda  kod mustaqil obyektlar ko’rinishida bo’ladi. 

Dasturda bir biri bilan muloqotda bo’ladigan bunday obyektlar soni yuzdan oshiq 

bo’lishi mumkin. Va bunda ularning har birida o’zining API’si bo’ladi. Demak bu 

holda API dasturdagi obyektlarning ochiq metod va xossalari bo’lib, ular yordamida 

obyektlar o’zaro muloqotda bo’lishadi. Bundan tashqari obyektlar shaxsiy , ichki 

logikaga ega bo’lishi va bu logikalar yashirilgan bo’lishi mumkin. Lekin ular API 

bo’la olmaydi. 

                                    

 

XULOSA: 

Men bu mustaqil ishni tayyorlash jarayonida HTML5, JavaScript, API dasturlash 

tillari bilan tanishdim va ular haqida bilim va ko’nikmaga ega bo’ldim. 

        

Adabiyotlar: 

 

Merser,Devid. Schaums HTMLning oson tuzilishi. NYC:McGraw Hill 

Professional, 2003. Chop etish 

Pauell. HTML vaCSS:to’liq ma’lumotnoma(5-nashr). Dehli: Tata MakGrou-Xill 

ta’limi,2010 

Kastro,Yelizaveta. Umumjahon internet uchun HTML. Berkli , Kaliforniya: 

Peachpit, 2003