Vrach nazorati fani bo’yicha o’zlashtiradigan

IV BOB.  SHIFOBAXSH  JISMONIY  TARBIYANING  UMUMIY 
ASOSLARI 
 
4.1.  Shifobaxsh jismoniy tarbiyani organizmga ta’sir mexanizmlari 
 
4.2.  Shifobaxsh jismoniy tarbiya vositalari va shakllari 
 
4.3.  Massajni turli kasalliklarda qo’llash 
 
V BOB.  GIGIYENA VA UNING ASOSIY VAZIFALARI 
 
5.1.  Sport inshootlariga gigiyenik talablar 
 
VI BOB.  BILIMLARNI  O’ZLASHTIRISHDA  NAZORAT  VA 
O’ZINI NAZORAT QILISH USULLARI 
 
  GLOSSARIY 
 
  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 
 

---

 
5 
SO’Z BOSHI 
O’zbekiston mustaqil Respublika maqomiga ega bo’lganidan keyingi davr 
ichida  erishilgan  eng  noyob  kashfiyotlardan  biri  Prezident  I.A.  Karimov 
rahbarligida  ishlab  chiqilgan  va  ayni  vaqtda  izchillik  bilan  hayotga  tatbiq 
etilayotgan  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”dir.  Aynan  ushbu  dastur  tufayli 
mamlakatimizda ko’p bosqichli va uzluksiz ta’lim tizimi joriy etildi. 
Jismoniy  tarbiya  va  sport  xalq  turmush  tarziga  singib  ketgan  bo’lib,  u 
tiniqlik, xushholatlik va uzoq umrlik manbai hisoblanadi. Bizning davlatimiz o’z 
o’rnida  aholini  sog’lomlashtirish,  mehnatga  layoqatlilik  darajasini  ko’tarish 
maqsadida  qayg’urmoqda.  Sog’lomlashtirish  davlat  dasturlarida,  eng  kichik 
yoshdagi  bolalardan  tortib,  to  qariyalarga  ham  katta  e’tibor  berilgan.  Bu 
masalada har bir oilada, bolalar muassasalarida, maktab internatlarida, kollej va 
litseylarda,  oliy  o’quv  yurtlari  va  har  bir  korxona  va  tashkilotlarda  kerakli 
ishlarni  olib  borilsa  maqsadga  muvofiq  bo’ladi.  Aholi  barcha  qatlamlarini 
jismonan to’g’ri tarbiyalashda va amaliy ishlarini tashkillashtirishda shifokorlar 
va  boshqa  tibbiy  xodimlarning  faol  ishtiroki  zarur.  Shu  maqsadda  O’zbekiston 
sog’liqni saqlash vazirligi,  O’zbekiston Respublikasi madaniyat va sport ishlari 
vazirligi  o’z  oldiga:  jismoniy  tarbiya  va  sport  bilan  shug’ullanuvchilarga 
shifokor  nazoratini  yaxshilash  va  takomillashtirish,  oliy  tibbiy  o’quv  yurtlarida 
talabalarni  jismoniy  tarbiya  masalalarini  o’rganish  va  amaliyotda  qo’llashga 
tayyorlash  kabi  masalalarni  maqsad  qilib  qo’ygan.  Ushbu  o’quv  qo’llanma 
mualliflari  talabalarga  institutni  maxsus  mutaxassislik  bilan  tugatgan  barcha 
shifokorlarni  inobatga  olgan  holda  har  tamonlama  tahlil  o’tkazib  ko’rishdi.  Bu 
say’i  harakatlar  institut  sharoitida  shifokor  nazorati  fani  bo’yicha  bo’ladigan 
barcha  masalalarni  oydinlashtirdi.  Bunda  katta  e’tiborni  talabani  faol  mustaqil 
va ijodiy ishlariga va amaliy ko’nikmalariga ajratildi.  
Talabalar  –  bo’lajak  shifokorlar,  institutda  ta’lim  olish  mobaynida  sport 
tibbiyotida va jismoniy tarbiya sohasida maxsus bilimlarga ega bo’lishlari shart. 
Talaba  olgan  bilimlarini  amaliyotga  qo’llay  olishi  kerak.  Ushbu  qo’llanma 

---

 
6 
talabalarga  shifokor  nazorati  fanida  amaliy  ko’nikmalar  qo’llanmasi  bo’lib 
xizmat qiladi. Unda keng  hajmda mashg’ulot usullari va uslublari davlat ta’lim 
dasturi  asosida  tuzilgan.  Tinglangan  ma’ruzalardan  o’tkazilgan  mustaqil 
mashg’ulotlar va adabiyotlarni tuzib chiqqach talaba quyidagilarni bilishi shart: 
Jismoniy  tarbiya  va  sport  sohasida  chiqarilgan  davlat  dasturlarini  bilish, 
jismoniy  tarbiya  ishlarini  va  ular  ustidan  shifokor  nazoratini  tashkillashtirishni 
bilish, shahar, qishloq, maktab va maktabgacha bolalar muassasalarida, kollej va 
litseylarda,  sex  va  tashkilotlarda  va  boshqa  joylarda  shifokor  ish  o’rnini,  shakl 
va usullarini oydinlashtirishni bilishi kerak.  
Jismoniy  mashqlarni  sog’lom  va  bemor  insonlar  organizmiga  ta’sirini 
yoshi, jinsi va individual xususiyatlariga asoslanib belgilashni bilish kerak.  
Jismoniy  tarbiya  mashg’ulotlarga  ruhsat  berish  masalasini  hal  qilishda 
tibbiy 
ko’rik 
ma’lumotlarini 
xususiyatlarini 
bilish 
kerak 
(anamnez, 
antropometriya, somatoskopiya, funksional tashxis, shifokor xulosasi). Shifokor 
xulosasini mustaqil amaliy o’tkazishni egallash.  
Jismoniy  shug’ullanish  asosini  bilishda  kuzatilayotgan  mashg’ulotlarga 
shifokorlik  bahosini  berishni  bilish,  shifokor-pedagogik  nazorat  ko’nikmalarini 
bilishi kerak:  
-  sport  o’yinlari  o’tadigan  o’yingohlarda  sanitar  nazorati  o’tkaza  olishi, 
musobaqa va mashg’ulotlar joylarini sanitar va gigiyenik baholay olishi;  
-  sportchilardagi  sport  jarohatini  va  patologik  holatlarini  bilish  va  oldini 
olish choralarini ko’ra bilishi;  
-  aholi  orasida  jismoniy  tarbiya  va  sport  haqida  targ’ibot  va  tashviqot 
ishlarini olib borishi.  
 
Qo’lingizdagi  qo’llanma  mualliflari  bo’lajak  shifokorlarga  ularni 
mutaxassisliklaridan qat’iy nazar, kasallikni davolash va oldini olishda jismoniy 
tarbiyani keng ko’lamda qo’llashlarida yetakchi qo’llanma bo’lib xizmat qiladi, 
degan umiddalar.  

---

 
7