|
262 •
1 APRIL 2022
•
ВОСПИТАНИЕ НОВОГО ПОКОЛЕНИЯ В ЭПОХУ ГЛОБАЛЬНОГО ПРЕОБРАЗОВАНИЯ
RAISING A NEW GENERATION IN ERA OF GLOBAL TRANSFORMATION •
1 APRIL 2022
• 263
Korxonalar o‘zlarining texnik imkoniyatlari, raqamli texnologiya mavjudligi va ishlab chiqarish
resurslariga qarab turli xil ishlab chiqarish imkoniyatlarini tanlashlari mumkin va jarayonda qo‘llaniladigan
kombinatsiyalar, shubhasiz, eng maqbul bo‘lgan natijani aniqlaydi. Ishlab chiqarish funksiyasi maksimal
mumkin bo‘lgan natijalarni turli xil kirish to‘plamlarining funksiyasi sifatida tavsiflashda ushbu muammoni
soddalashtiradi. Ta’limga qo‘llaniladigan ishlab chiqarish funksiyasining iqtisodiy
-
nazariy ko‘rinishi
o‘zgartirishlarni talab qiladi, chunki ta’limda iqtisodiyot nuqtayi nazaridan farqli o‘laroq, inson bilan harakat
qiladi
.
Ta’lim jarayoni har qanday tovar yoki xizmatning ishlab chiqarish jarayoniga o‘zlashtirilishi mumkin: turli
yo‘llar bilan birlashtirilgan, yakuniy yoki tayyor mahsulotning turli miqdori va sifatini keltirib chiqaradigan
omillar mavjud. O‘quv jarayoni ishlab chiqarish jarayoni sifatida e’tiborga olinishi kerak bo‘lgan o‘ziga xos
xususiyatlar va cheklovlarga ega: tayyor mahsulotning ta’rifi kabi, bir qator qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi
.
Ta’limda ishlab chiqarish funksiyasi ishlab chiqarish jarayoni tomonidan amalga oshiriladigan omillar
miqdori hamda sifati o‘rtasidagi bog‘liqlikdan iborat.[2, 76-bet]
Ushbu natijalarni bilish uchun talabalar tomonidan olingan natijalarni ekonometrik o‘lchash yo‘li
bilan statistik tadqiqotlar olib boriladi. Foydalanilgan ma’lumotlarda talabaning o‘zlashtirishi, xarakter
xususiyatlari, ijtimoiy-madaniy kontekst, xuddi ta’lim ma’lumotlari kabi aniq ko‘rinadi: talabalar, ta’lim
tashkiloti, amaliyot infratuzilmasi, didaktik va texnologik jihozlar.
Yakuniy mahsulotda butun ta’lim jarayonida olingan ma’lum kompetensiyalarga ega bitiruvchining
shakllanishi sifatini ko‘rish mumkin. Ushbu kompetensiyalarni turli yo‘llar bilan baholash mumkin. Ushbu
o‘lchovlarning natijalari tizimning sifatini belgilaydigan natijalardir, ammo bu usul barcha elementlarni yoki
ta’lim jarayonida ishtirok etadigan va haqiqatan ham ta’limni amalga oshirish uchun kiritilishi kerak bo‘lgan
barcha omillar yoki o‘zgaruvchilarning ta’sirini hisobga olmaydi, natijalarni integral baholash kerak bo‘ladi.
[3,84-bet]
Xanushek (1978) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar ushbu turdagi tadqiqotlarda o‘lchov testlari
qo‘llaniladigan turli fanlar bo‘yicha akademik rentabellik natijalarini o‘zgaruvchan sifatida qabul qilib,
talabaga nisbatan degradatsiya darajasi namoyon bo‘ladi. Shunday hollarda, ta’lim muassasasi birliklari
yoki zonalari bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichlar olinadi, garchi ular har bir talabaga belgilangan miqdordagi
o‘quv mazmunini taklif qilsalar ham, ustunlik tenglik emas, boshqa talabalarning o‘zlashtirishlari o‘rtasida
kuzatiladigan farq tufayli baholash tizimlari yo‘lga qo‘yiladi.
Shunday qilib, tayyor mahsulotning ta’lim tizimi faoliyati deb ataladigan kognitiv xususiyatdan farqli
xususiyatlari mavjud bo‘lishi mumkin. Masalan, davomat va taqdimot hamda motivatsiyaning ma’lum
darajasini saqlab qolish, bu ular erishgan akademik natijalar bilan bog‘liq bo‘lishi shart emas, balki talaba
shakllantirish jarayonida erishgan yutuqlar darajasini anglatadi, bu esa kelajakdagi hayotida unga foydali
bo‘ladi.
Boshqa tomondan, ba’zi tadqiqotchilar yuqori darajadagi xarajatlar, o‘qituvchilarning ko‘proq maoshi,
ko‘proq imkoniyatlar, yaxshi ma’muriyat yoki yaxshi rag‘batlantirish talaba va o‘qituvchilar darajasida yaxshi
akademik natijalarni yaratishi kerakligini ta’kidlaydilar. Shunga qaramay, ekonometrik baholashda olingan
natijalar shuni ko‘rsatadiki, bu ma’lumotlar har doim ham unchalik muhim natijalarni bermaydi. Tahlilning
birinchi katta cheklovi shundan iboratki, faqat ba’zi ma’lumotlar ta’lim tizimi nomidan o‘zgartirilishi yoki
boshqarilishi mumkin.[4,52 bet]
Har bir ta’lim tizimida foydalaniladigan resurslarni boshqarishning potensial darajasini cheklovchi
yoki bir qator qoidalar mavjud, masalan, minimal o‘quv mazmuni, metodologiya yoki ta’lim strategiyasidan
foydalanish va ta’lim strategiyasini tanlash. Uni bir chetga surib qo‘yadigan muhim element – bu o‘qituvchi
malakasining ta’siri. Boshqa cheklovlar texnologik cheklovlar va har bir yo‘nalish yoki modallik uchun ishlab
chiqarish funksiyasidan spetsifikatsiyaning yo‘qligidan kelib chiqadi.
Ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etuvchi omillarning hissasi to‘g‘risida kuchli qarama-qarshiliklar
mavjud bo‘lsa-da, shuni tan olish kerakki, barcha tadqiqotlarda ishlab chiqarishning ta’limdagi funksiyasi
va uning ta’lim investitsiyalari bilan bog‘liqligi haqida gap ketganda, eng muhim element talabadir. Ta’lim
yo‘lida erishilgan rentabellik ko‘plab omillarning o‘zaro ta’siriga bog‘liq bo‘lib, ular orasida yangi ta’limni
qurish uchun yordam bo‘lgan o‘tmishdagi tajribalar hisobga olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
