Vositalari. Identifikasiya va autentifikasiya tamoyillari. Elektron tijorat tizimlari va ularning ahamiyati. Elektron raqamli imzo

Maxfiy  kalit  –bu  kriptografik  tasvirlanadigan  jarayonlarni  boshqaruvchi  va  shifrlashda 

ishlatiladi. Bu atamani Shennon 1949 yilda nashr qilingan ―Maxfiy tizimlarda aloqa nazariyasi‖ 

ishida  fanga  kiritdi.  Ikki  kalitli  kriptografiyaning  nazariy  bazasini  Diff  va  Xellman  1976  yilda 

yaratdi.    

Internetdagi  xavfsizlik  muammosi  ikki  kategoriyaga  bo'linadi:  umumiy  xavfsizlik  va 

iqtisodiy  jarayonlarning  ishonchlilik  savollari.  Iqtisodiy  faoliyat  muhitidagi  muammolarning 

muvafaqqiyatli  echimiinternet  oldida  biznes  xizmatlarini  ko'rsatish  uchun  keng  imkoniyatlarni 

ochishi  mumkin.Bu  muammolarni  echishda  MasterCard    va    Visa  kredit  kartochkasidan 

foydalanuvchi  gigant  kompaniyalar,  shuningdek  kompyuter  industriyasi  liderlari    Microsoft  va 

Nestcape kompaniyalari kurash olib borishmoqda.Bularning barchasi pulli ishlarga taalluqlidir. 

Konfidensiallik muammolarini echish-bu miqyosdagi tajribalardir. Misol uchun bir SMTP-

serverdan boshqasiga elektron pochta xabarini uzatishni ko'rib chiqamiz.Oddiy xollarda bunday 

ma'lumot  bitta  qattiq  diskdan  ikkinchisiga  doimgi  matnli  fayl  kabi  yoziladi.Uni  barcha 

istovchilar o'qishi mumkin.Internet orqali uzatilayotgan barcha xabarlar begonalar o'qimaydigan 

bo'lishi kerak, uning ichida qanday ma'lumotlar bo'lishi farqsiz. 

Foydalanuvchi  uchun  konfidensiallikdan tashqari  uning kim bilan ―gaplashayotganligini‖ 

bilishiga  kafolat  ham  zarur.Ular  o'zlari  bilan  aloqa  qilayotgan  internet  server,  u  qanday 

bo'lishidan  qa'tiy  nazar  bu  server  mavjud  ekanligiga  ishonchlari  komil  bo'lishi 

kerak.Ximoyalanmagan  serverni  aniqlash  va  siz  haqingizdagi  ma'lumotlarni  olishga  intilish 

unchalik  kiyin  masala  bo'lmaydi.Tarmoq  xizmatlarini  etkazuvchilar  ham  ularga  internet 

resurslari  orqali  murojaat  etuvchining,  masalan,  elektron  pochta  orqali,  o'zini  kim  deb 

tanishtirgan bo'lsa haqiqatdan ham o'zi ekanligiga ishonchlari komil bo'lishlari kerak. 

Global  axborot  tarmog'ida  yangi  axborot  texnologiyalaridan  foydalanib  elektron  tijorat 

tizimini  xavfsiz  olib  borish  muammolari  bugungi  kunda  butun  dunyodagi  eng  asosiy 

masalalardan  bo'lib  qolmoqda.Ishlab  chiqarish  rivojlangan  mamlakatlarda  elektron  tijorat 

aylanish  yig'indisi    bir  trillion  dollarda  baholangan  bo'lsa,    yangi  axborot  texnologiyalari 

bozorining  har  hal  yo'nalishdagi  qonunbuzarliklardan  yo'qotishlari  10  mld.  Dollardan  oshib 

ketmoqda. 

Kompyuter  jinoyatchiligi  bilan  kurashish  muammosi  butun  dunyoda  eng  dolzarb  masala 

bo'lib qolmoqda.Bu borada ikki yo'nalishdagi  aktivlikni kuchaytirish zarur: 

Kompyuter  va  telekommunikasiya  texnologiyalaridan  foydalanib  yuborishlardagi 

chegaralanishlar  asosida  amalga  oshirilayotgan  yuqori  texnik  jinoyatlarni  izlash  va  ularning 

yo'llarini kesish. 

---

 

 

8 

 

Qaerda joylashishidan qa'tiy nazar davlat strukturasini ―yuqori texnologik‖ jinoyatchilikka 

qarshi turish uchun texnik va huquqiy imkoniyatlar bilan ta'minlash. 

 1997  yilda  ―sakkizlik‖  mamlakatlarining  Vashingtonda  yuqori  texnologiya  sferasidagi 

jinoyatchilik  bilan  kurash  harakati  loyiha  va  prinsiplari  qabul  qilindi.Unda  bu  kurashning 

strategik yo'nalishlari aniqlab berilgan: 

1.Huquqiy tizimlar mavjud bo'lishi.  

2.Saqlanayotgan  kompyuter  ma'lumotlariga  yuborilishdagi  chegaralanishlarga  ruhsat  etish 

prinsilarini ishlab chiqish.  

3.Yuqori 

texnologiyalar 

miqyosidagi 

jinoyatlarni 

topish 

va 

identifikasiya  

mexanizmlarining mavjud bo'lishi.  

4.Aloqa markazlari tarmog'ini tashkil etish.  

5.Tadbirkorlar bilan yuqori texnologiyalar miqyosidagi hamkorlik aloqalarni rivojlantirish.  

Asosan internetdagi tovlamachiliklarning xavfliligini ta'kidlash zarur. 

Internetdagi  tovlamachiliklarning  barcha  ko'rinishlari  elektron  tijorat  tizimlarining 

rivojlanishiga va haridorlarning elektron tijorat tranzaksiyalariga sezilarli xavf tug'dirmoqda.