Volfgang amadey motsart xayoti va ijodi

“volfgang amadey motsart xayoti va ijodi”
joba :



1. jas amadeyning anasi hám apasi menen sirt ellerde konsert gastrollari.
2. v. a. motsart ákesi menen italiyaǵa etken sapari jáne oniń motsart turmisindaǵi áhmiyeti.
3. v. a. motsartning operalari jáne oniń dúnya muzika ǵáziynesindegi áhmiyeti.






volfgang amadey motsart.
(1756 - 1791)
evropa eski muzikasiniń - opera, oratoriya, balet, simfoniya, uvertyura, sonata siyaqli kóp dawisli janrlarga has dáslepki úlgileri orta ásirlerde dóretpeler jaratiwdiń qaǵiydalari da sol dáwirlerden qáliplesip, búgingi kúnde joqari rawajlaniw shińina kóterilgen.
opera - xvi ásirdiń aqirinda italiyada payda bolip, oniń tariyxiy - qaharmanliq, tariyxiy - romantic, jabiq, tań qalǵanday, lirik, dramatic, hajviy temalarda jazilǵan túrleri ámeldegi bolip, eski na'munaviy túrleri j. verdi, x. glyuk, v. motsart siyaqli evropa kompozitorlari tárepinen jaratilǵan.
sirt el kompozitorlari ishinde dúnyaǵa jasliginan ataqli bolǵan kompozitor avstraliyaliq volfgang amadey motsart bolip tabiladi. ol 1756 jil 27 yanvarda avstriyaniń kishi bir qalachasida zalsburgda saray kompozitori hám organshisi leopold motsart shańaraǵinda dúnyaǵa kelgen. motsartning muzikaǵa bolǵan uqipliyati 3 jasindan baslap ayqin sezila baslaǵan. ol klavesinda saatlap shuǵillanar, apasi 8 jasli annaning cholgan namalarin bir esitiwde hatosiz áyne qaytarip shalip bere alar edi.



ákesi leopold balasiniń muzikaliq uqipliyatiga tán beredi hám anna menen bir qatarda volfgang menen de jigerli túrde shuǵillana basladi. volfgang motsart 6 jasinda klavesinda jaqsi shala alatuǵin dárejege erisedi hám birinshi shiǵarmasin, kishi kólem degi pyesalarini jaza baslaydi.
jeti jasqa kirgende motsart apasi, 12 jasli anna menen birgelikte fransiya patshasiniń rezidensiyasi - varsal sarayinda konsert berediler. balalar daslep tórt kún ushin mólsherlengen bir neshe quramali dóretpelerdi shalip, hámmeni tańlaniwǵa saliwadi. keyin volfgang motsart skripkasini alip bir qansha dóretpelerdi asa taza hám úlken uqip menen shalip beredi. apasi anna oǵan klovesinda jo'r boladi. sarayǵa tóplanǵan qonaqlar volfgang menen qiziqip qaliwadi. ol birinshi ret kóreip atirǵan notanish dóretpelerdi notaga qaray toqtamasdan, tús payitiina jetkezip shalip etedi. berilgen muiqa bólegin da xilma - qiyli bezewler qosip túrlishe shalip beredi. qonaqlar chalgan muzika bólegin xesh qiynalmasdan kózi baylanisli halda shaladi.
oniń ati basqa qalalerde de yoyiladi. ol bir neshe dawaminda vena, parij, london, gana, bryussel, jeneva siyaqli bir qansha qalalerde konsert qoydi.
ákesi leopold balasi volfgangga muzika jaziw sirlarin, kompozitsiyani jetilisken uyretip bardi. nátiyjede 8 jasli motsartning birinshi kitapi parijda basilip shiqti. motsart 12 jasinda óziniń birinshi operasini jaratti.
volfgangning ákesi leopold motsart balalariniń xar tárepleme keń bilim aliwina sharayat jaratip berdi. jas motsart shet tilleri, tariyx, geografiya, arifmetika hám basqa pánlerden de jetkiliklishe bilim aldi. ol parijda, londonda opera teatrlariga hám simfonik orkestr konsertlariga tez - tez barip turadi.
volfgang motsartning italiyaǵa ákesi menen etken sapari oniń turmisinda óshpeytuǵin iz qaldirdi. italiya qalaleriniń bay arxitekrurasi, gózzal tábiyaati, muzey hám teatrlari jas motsartni jáne de ilxomlantirib jiberdi.
bir neshe ay dawaminda motsart italiya daǵi eń jetik muzika qadaǵalawshisi padre martinidan kompazitorlik sirin úyrendi. oqiw aqirinda 14 jasli motsart sinaqlardan oily dárejede ótip, boloniya muzika akademiyasiniń eń húrmetli aǵzasi diplomin aliwǵa muyassar boldi.
jańa tásirler hám jańa ilxomlar menen ol júdá kóplab muzika dóretpelerin jaratadi. “sexrli fleyta”, “figaroning úyleniwi” operalari, qatar - qatar simfoniyasi, fortepiano ushin jazilǵan kórkem oneralar, konsertlar hám qor ushin qosiqlar oniń dóretiwshilik maxsuli boldi.
motsartni káramatli bala dep atawar edi. ómirin aqirinda venada yashadi. biyilǵi jililar kompozitordiń jetik dóretiwshilik dáwiri bolip tabiladi. bul jerde ol turmis qurǵan. eń zor dóretpelerin sol jerde jazǵan.
olar:



“figaroning úyleniwi”
“dán juan”
“sexrli fleyta” operalari bolip tabiladi.
biraq jergilikli aristokratlar ómiriniń aqirinda volfgang amadey motsartning ulli uqipin jetkiliklishe qadrlay aliwmadi.
oǵan xizmetshi, bay hám bay adamlardiń ko'nglini aliw ushin xizmet etiwshi ápiwayi bir masqarapaz retinde qarawdi. motsart bolsa muzikaǵa turmisliq zárúrshiligi bolǵan áhmiyetli sol dep qaradi.
motsart hámmesi bolip 36 jil ómir kórdi. biraq sol qisqa dáwir ishinde bay muzikaliq me'ros qaldirdi. dúnya adamlari oni ulli kompozitor retinde tán aladilar jáne oniń dóretpelerin jaxsi kórip tińlaydilar.
motsart ulli avstriya kompozitori vena klassik mektebiniń wákili bolip tabiladi. mtsart turmisi dawaminda 41 simfoniya, 19 sonata, 19 opera hám basqa dóretpeler jazǵan. motsart lirik hám drammatik janrning tiykarlawshisi bolǵan. motsart dóretpeleri ishinde 40 - simfoniyasi eń belgili esaplanadi. 40 - simfoniya 1788 jil venada jazilǵan. simfoniyaning janri lirik drammatik xarakterde jazilǵan. simfoniyaning ideyasi lirik tragik bolip tabiladi.
birinshi bólim.
sonata allegro formasinda sal minor tonaligida jazilǵan. tiykarǵi partiya tinishsizlaniwli lirik. janr dáregi qosiq. buniń intonatsion hasasi kishi sekunda tómenge hám kisik seksta tepaga, tiykarǵi partiya qarama - qarsi. ol 2 elementten ibarat :
1 - kishi sekunda hám kishi seksta intonaciyasi.
2 - qos dominanta akkordi dominanta úsh dawisliǵi yechilishi menen.
baylaw partiya járdemshi partiyaǵa temali negizli hám tonallik ótiwin etiwi múmkin. baylaw partiya 3 bólimden ibarat :
1. tiykarǵi partiyani intonaciyasi tiykarlanǵan.
2. tema.
3. dominanta tayarlanishi.
járdemshi partiyada si bemol major arqayin iqsham shirayli tema. juwmaqlawshi partiya bir tárepden tiykarǵi tonallikdan ótpegeni ushin rawajlovga jol beredi.
ekinshi bólim.
mi bemol - major sonata formasinda jazilǵan bas partiya temalarinda qarama qarsiliqqa toliq ekewi de sap, tiniq, arqayin, lirikligi menen ajralip turadi.
úshinshi bólim. menuet.
quramali úsh qisimli formada jazilǵan sal minor. menuetda raqsga has tárepi joq. oyin elementleri bolsa trioda bar.
tórtinshi bólim. final.
sona formasinda sal minorda jazilǵan birinshi bólim uqsasliqlari júdá kóp. birinshi tárep bas partiya hám baylaw partiyalar. ekinshi tárep járdemshi partiya tábiyaattan bir xilda qarama qarsi qoyilǵan.
ritm tárepten ol sitsiliyaga jaqin turadi. variatsiyalarning altawinda da temali obraz mazmuni túpkilikli ózgeriwge uchramaydi.
ulli avstriya kompozitori vena klassik mektebiniń wákili bolǵan volfgang amadey motsart 1791 jilda 45 jasinda venada opat etdi.
hulosa
amadey motsartning turmis jillari.
eń dóretiwshilik kórkem óner turmis uwayimlariniń odilona hal etilmegen, siyasattiń naduris baǵdarinda túrli dóretpeler jaratqan ájayip shaxstiń bul dúnyadan hesh nárseni orqalab ketpegeni kerisinshe keleshek áwladqa bitmas tuganmas miyraslar ilayiqǵani aniq.
júdá kishkene balaniń dáslepki jazǵan shiǵarmasi yamasa qosiqi óziniń mehridaryo anasi yamasa ardaqli oyinchog'iga baǵishlanadi lekin “biziń” motsart júdá jas waqtinda jazǵan operasi úlkenlerdi de esankiratib qoyǵani meni tańlaniwlantirdi. dóretpelerinen “figaroni úyleniwi” atli operasi mende úlken taasirleniw qaldirdi. volfgang amadey motsartning insan retinde da itibarli bolǵani halqning dardini notaga salǵaninan anglsh múmkin.



paydalanilǵan ádebiyatlar :
t. ye. solomonova. ózbek muzikasi tariyxi t. 1981.
i. rajavov mártebeler máselesine tiyisli t. 1963.
o. matyokubov awizsha dástúr degi professional namaǵa kirisiw t. 1983.
o. matyokubov mártebeot t. 2004.
v. matyokubov xorezm dástan atqariwshiliǵiniń zarxal saxifalari x. 1999.
a. od. ilov “ózbek xaliq asbaplarinda atqariwshiliq tariyxi” t., g. ǵulom 2002
a. javborov “ózbekler turmis tárizi hám mádeniyati” t., g. ǵulom 2002
a. javborov “muzikaliq drama hám koediya janrlari ózbek kompozitorlariniń dóretiwshilikotida” t., g. ǵulom 2000