«vismut-surma telluridlari asosidagi yarimo’tkazgichli plyonkalarning tenzorezistiv xususiyatlarini tadqiq etish»

1.2§ Vismut-surma telluridlari asosida yarimo’tkazgich xalkogenidining tuzilishi
Vismut-surma telluridi Bi₂Te₃, Sb₂Te₃ izomorf qattiq aralashmadan iborat Bi₂Te₃, Bi₂Se₃ va Sb₂Te₃ birikmalari Bi₂Te₂ tetradimit tipidagi panjarali tuzilmalarga kristallanadi. Bi₂Te₃ nafaqat Sb₂Te₃ bilan balki Bi₂Se₃ bilan ham uzluksiz izomorf qattiq aralashma hosil qila oladi [15, 21].
Bu hol alohida shartlar bajrilganida sodir bo‘ladi [22]: birinchidan materiallar elementar panjaralari simmetriyasi bitta sinfga taaluqli bo‘lishi va parametrlari miqdoran bir biriga yaqin qiymatli bo‘lishi; ikkinchidan atomlarning kimyoviy xossalari bir biriga yaqin tabiatli bo‘lishi talab etiladi. Bu shartlarni Bi₂Te₃ va Sb₂Te₃ materiallar qanoatlantiradi.

1.2.-rasm. Bi₂Te₃ birikmaning tuzilishi
Uchlanma qotshishma, xuddi ularning ikkilanma birikmalari kabi, romboedrik kristallo­grafi strukturaga tegishli bo‘lib, u simmetriyaviy fazoviy guruhga tegishlidir, ularning geometrik parametrlari a_R=10,45Å, _R= 24^o9´32´´. [23]. Kristall panjarasi xalkogen atomlarning to‘qqiz qatlamli tuzilmasidan iborat, bunda oktaedrik havol fazoning uchdan ikki ikki qismi surma yoki Vismut atomlari bilan egallangan bo‘ladi. Qatlamlar esa kub tuzilmali shaklida bo‘ladi. Bi_2-xSb_xTe₃ panjarasini geksogonal qatlamli struktura siftida qarash mumkin. Unda birlamchi uyacha ketma ket joylashtirilgan uchta beshinchi tartibli guruh (kvintetlar)dan iborat bo‘ladi [22, 23]. Ketma-ketlik quyidagi sodir bo‘ladi
(1.1)
Bi va Sb atomlarining nisbiy ulushi Bi_2-xSb_xTe₃ qattiq aralashmaning tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. Tellur kristall panjarada xohlagan holatda bo‘lishi mumkin. Te⁽²⁾ atomlarining eng yaqin qo‘shni Bi yoki Sb atomlarini soni oltita bo‘ladi, Te⁽¹⁾atomlari bir tomondan uchta Bi yoki Sb atomlari, boshqa tarafdan esa uchta Te⁽¹⁾ atomlari biln o‘ralgan(bog‘langan) bo‘ladi [22]. (1.1) munosabatda figurali qavslar bilan kvintet belgilangan.