Vi bob to’qima to’G’risida ta’limot umumiy gistologiya

Trombotsitopoez. Trombotsitlar yoki qon plastinkalarining hosil bo`lishi suyak ko`migida amalga oshadi. 1906 yildayoq Obraztsov va Rayt qon plastinkalari suyak ko`migidagi gigant hujayralar - megakariotsitlar sitoplazmasining bo`laklari ekanligini aytib o`tgan edilar. Obrazli qilib aytganda: suyak ko`migi gigantlari mayda qon hujayralarini yaratadi.

Sxematik ravishda trombotsitopoez mana bunday ifodalanadi: o`zak hujayra  miyelopoezning boshlang`ich hujayrasi  megakarioblast promegakariotsit  megakariotsit  qon plastinkalari (trombotsitlar). Megakarioblastlar o`z morfologik xususiyatlari bilan differensiallanmagan blast hujayralarga o`xshab ketadi. Ular ancha yirik (15-25 mkm) bo`lib, dumaloq yoki ovalsimon shaklga ega. Sitoplazma Romanovskiy usuli bilan bazofil bo`yalib, to`q ko`k rangni oladi va o`zida hech qanday donadorlik saqlamaydi.

Elektron mikroskopda megakarioblastlar sitoplazmasining erkin holda joylashgan ribosoma va polisomalarga boy ekanligini, mitoxondriyalar, endoplazmatik to`r kanalchalarining esa juda kam sonli bo`lishini ko`ramiz. Megakarioblastlar takomillashishi davomida promegakariotsitlar hosil bo`lib, ular megakarioblastlarga nisbatan ancha yirikroqdir. Ularning yadrosi bir necha botiqliklarga ega bo`lishi tufayli o`zining yumaloq shaklini yo`qotib, bo`g`imlarga bo`lina boshlagan bo`ladi. Shu bilan bir vaqtda yadro xromatinining zichlashishi ham qayd etiladi.

Elektron mikroskopda promegakariotsitlar sitoplazmasida ancha yaxshi taraqqiy etgan hujayra organellalari, donachalar va vakuolalar borligi ko`zga tashlanadi. Shu bilan birga hujayra sitoplazmasining markaziy qismida - endoplazmada organellalar joylashganligi va periferik qismi - ektoplazma organellalaridan xoli bo`lib, yakka-yarim vakuolalar va donachalar saqlashi diqqatni tortadi. Promegakariotsitlar yadrosi yirik bo`lib, bir necha bo`g`imlardan iboratligi tufayli noto`g`ri shaklga ega bo`ladi. Bu bo`g`imlar segment yadroli leykotsitlardagi yadro bo`laklaridan farq qilib, bir-biri bilan ingichka yadro ko`prikchalari bilan bog`lanmay, balki uzluksiz tutashib ketgandir.

Rivojlanish davomida hujayra sitoplazmasida donadorlik ko`payadi, shu bilan birga sitoplazmadagi kanalchalar ko`payib, ular sitoplazmani alohida bo`lakchalarga bo`ladi. Bu kanalchalar demarkatsion membranalar ham deb yuritilib, bo`lg`usi qon plastinkalarining ajralib chiqish chegaralarini belgilab beradi.

M e g a k a r i o t s i t l a r yirik hujayralardir, ularning o`rtacha diametrlari 60 mkm bo`lib, bu hol ularning suyak ko`migining gigant hujayralari deb atalishi uchun asos bo`lib hisoblanadi. Voyaga yetgan megakariotsitlar sitoplazmasi oksifil bo`yalib, unda juda ko`p sonli mayda azurofil donachalar ko`zga tashlanadi. Megakariotsitlar yadrosi turli xil shakllarga ega bo`lishi mumkin. Yadro 4-5, ba’zan undan ham ko`proq bo`lakdardan iborat bo`lib, ular bir-biriga tutashgan holda joylashadi va yadroning noto`g`ri shaklga ega bo`lishini belgilaydi. Elektron mikroskopda ko`rilganda megakariotsit sitoplazmasining kattaligi 0,2-0,4 mkm keladigan donachalarga boy ekanligi, ulardan tashqari sitoplazmada erkin joylashgan ribosomalar, yumaloq mitoxondriyalar va vakuolalar borligi ko`zga tashlanadi. (68-rasm). Megakariotsitlardan qon plastinkalari hosil bo`lish protsessini quyidagicha tasavvur etish mumkin. Dastavval sitoplazmadagi kanalchalar soni ko`payadi va ular uzunlashib, uzluksiz yoriqlar shaklini oladi. Bu kanalchalar yoki demarkatsion membranalar kengayib, sitoplazmani mayda (kattaligi 2- 3 mkm) bo`lakchalarga bo`ladi. So`ngra har bir mayda bo`lakcha sitoplazmadan ajralib chiqib, mustaqil elementga - qon plastinkasiga aylanadi. Megakarioblastdan megakariotsit hosil bo`lish jarayoni o`rtacha 25 soat ichida sodir bo`ladi.

68-rasm. Odam suyak ko`migidagi megakariotsit. Elektron mikrofotogramma. x5.000.

1-yadrolar; 2-spetsifik donadorlik.
Megakariotsitlarning hayot muddati esa o`rtacha 10 kunga teng. Megakarioblastlar bo`linib, megakariotsitlar hosil qilishi davomida yadrodagi DNK miqdori bir necha baravar oshadi, natijada, megakariotsitlar yadrosidagi xromosomalar soni 92, ba’zida 184 ga teng bo`ladi, ya’ni megakariotsitlar yadrosi o`zida xromosomalarning poliploid sonini saqlaydi. Bir megakariotsit sitoplazmasi hisobiga taxminan 16 mingga yaqin qon plastinkasi hosil bo`lishi mumkin. Trombotsitlar hosil bo`lishi jarayonining tezligi, periferik qondagi trombotsitlar miqdorining doimiyligi nerv va endokrin mexanizmlar orqali boshqariladi.