Vi bob to’qima to’G’risida ta’limot umumiy gistologiya

VIII BOB

ICHKI MUHIT TO`QIMALARI
Mezenximadan hosil bo`lib, tayanch-trofik vazifani bajaruvchi, lekin tuzilishi bilan farqlanuvchi to`qimalar ichki muhit to`qimalari (tayanch-trofik, biriktiruvchi to`qima) nomi bilan ifodalanadi. Bu to`qima tarkibiga qon, limfa, siyrak va zich biriktiruvchi to`qima, retikulyar to`qima, tog`ay va suyak to`qimasi kiradi.

Ichki muhit to`qimasini o`rganish I. I. M yechnikovning klassik eksperimental ishlaridan boshlandi. I. I. Mechnikov birinchi bo`lib fagotsitoz nazariyasini yaratdi.

Biriktiruvchi to`qima hujayralarining kelib chiqishi ustida taniqli rus gistologi A.A.Mak- simov bir qator noyob eksperimental ishlar qildi va u birinchilardan bo`lib, qon va biriktiruvchi to`qimalar genetik va funkional nuqtai nazardan bir ekanligini isbotladi. Sovet olimi A. A. Z a v a p z i n va uning o`quvchilari tomonidan yillar davomida biriktiruvchi to`qima va. qon hujayralari ustida olib borilgan izlanishlar bir qator yangi fikrlar tug`dirdi. Jumladan, u struktura bilan funksiya-ning birligini ta’kidlab, retikulo-endotelial sistemannng organizmdagi rolini chuqur va asosli qilib ko`rsatib berdi.

Biriktiruvchi to`qima haqidagi fikrlarning rivojlanishiga sovet olimlari A. A. Bogomolts, G. K. Xrushchov, N. G. Xlopin, A. V. Rumyantsevlar katta hissa qo`shdilar. Keyingi yillarda yangi usullarning qo`llanishi natijasida biriktiruvchi to`qima haqidagi fikrlar ham ancha ilgarilab ketdi.

Ko`p eksperimental izlanishlar shuni ko`rsatdiki, biriktiruvchi to`qima hujayralari qon hujayralarn kabi o`ziga xos o`zak hujayradan rivojlanar ekan. Asrimizning boshida A. A. Maksimov ilgari surgan, ya’ni barcha qon hujayralari va biriktiruvchi to`qima hujayralari limfotsitlarga o`xshash hujayralardan rivojlanadi, degan nazariya hozirgi kunda to`la tasdiqlandi. Takomil davrida yuqorida keltirilgan to`qimalarning hammasi homilaning boshlang`ich rivojlanish bosqichida hosil bo`ladigan mezenximadan taraqqiy etadi. Mezenxima birlamchi kam differentsiallashgan biriktiruvchi to`qimadir. U mezodermadan ko`chib, homila varaqlari orasida va o`q organlar atrofida joylashib, hujayralar hosil qiladi. Mezenximaning hosil bo`lishida qisman ektodermadan ko`chgan hujayralar ham ishtirok etadi. Mezenxima to`qimasini hosil qiluvchi mezenxima hujayralari yulduzsimon shaklga ega bo`lib, o`siqlar bilan birlashadi va to`rsimon tuzilmani hosil qiladi. Bu hujayralar amorf va fibrillyar hujayralararo modda ishlab chiqaradi.

Hamma ichki muhit to`qimalari uchun xos umumiy xususiyat – bu ularda hujayralar va hujayralararo moddalarning mavjudligidir. Ichki muhit to`qimasining kon va limfa to`qimasidagi hujayralararo modda suyuq bo`lsa, tog`ay va ayniqsa suyak to`qimalarida uning zichlashganligini kuzatish mumkin.

Bajaradigan vazifasi bo`yicha ham ichki muhit to`qimasining tarkibiy qismi bir-biridan farqlanadi. Qon, limfa, siyrak biriktiruvchi to`qima butun organizmni oziqa moddalar bilan ta’minlagani uchun ularni trofik to`qimalar deb ataladi. Shu to`qimalar organizmga tushgan mikroblar va yot oqsillar bilan kurashda asosiy o`rin tutadi. Qon va biriktiruvchi to`qima ma’-lum hujayralari fagotsitoz qilish va antitelolar hosil qilish qobiliyatiga ega. Ichki muhit to`qimasining boshqa turlari esa ko`proq mexanik vazifani bajaradi. Ular suyak, tog`ay va zich biriktiruvchi to`qimalardir. Ichki muhit to`qimasi hujayralari epiteliy to`qimasidan farqli ravishda nopolyar hujayralardir.

Shunday qilib, ichki muhit to`qimasi mezenximadan rivojlanib, organizm ichida joylashadi va trofik, himoya va tayanch vazifalarni bajaradi.

Ichki muhit to`qimasini quyidagicha klchssifikatsiya qilish mumkin:
ICHKI MUHIT TO`QIMASI
Qon va limfa Biriktiruvchi to`qima

asl biriktiruvchi tog`ay suyak

to`qima to`qimasi to`qimasi