Vetinariya 2016. pmd

Bezarar o‘smalar. Buning o‘sishi chegaralangan, boshqa joylarga

tarqalmaydi, olib tashlangandan keyin residiv bermaydi, takror

paydo bo‘lmaydi. Bu xil o‘smalarning to‘qimalari atiðikligi bilan

farqlanmaydi va bir joydan ikkinchi joyga ko‘chmaydi. Ular

organizmni kamdan-kam zaiflashtiradi va ayrim hollardagina nobud

qiladi.

---

49

Zararli o‘smalar. Zararli o‘smalar infiltratsiyalanib o‘sganligi

sababli ularni butunlay kesib tashlash yoki ajratib olish ko‘p

qiyinchilik tug‘diradi, chunki  bir qancha vaqt o‘tgandan keyin

to‘qimalarda qayta o‘sishga (o‘sma residiviga) asos bo‘luvchi o‘sma

qismlari qolishi mumkin.

O‘smalarning tarqalishi. O‘smalar turli hayvonlarda uchrashi

mumkin. Ular sovuqqonli hayvonlar – baliqlar, amfibiyalar, ba’zan

reptiliylarda uchraydi. Epitilial va biriktiruvchi to‘qimalarda paydo

bo‘ladigan o‘smalar parrandalarda ayniqsa, ko‘p uchraydi. Spontan

o‘smalar, ya’ni tabiiy sharoitlarda o‘z-o‘zidan hosil bo‘ladigan

o‘smalar sut emizuvchi hayvonlarning deyarli barcha turida uchraydi.

Organizm filogenetik rivojlanishining qanchalik yuqori bosqichida

bo‘lsa, u o‘smalar bilan shunchalik ko‘p kasallanadi. Olib borilgan

tekshirishlarga ko‘ra, zararli o‘smalar ko‘proq it va otlarda uchraydi.

Ularning jinsiy organlari hamda terisini zararlaydi. Erkak hayvonlarga

qaraganda urg‘ochi hayvonlar o‘sma bilan ko‘proq kasallanishi

aniqlangan, ya’ni qoramollarda 1:5, otlarda 1:6, itlarda 1:3 ga to‘g‘ri

keladi. O‘sma bilan ko‘proq katta yoshdagi hayvonlar kasallanadi.

Barcha o‘smalar 100 % deb olinsa, qoramol yelinida 0,5 %, otlarda

23 %, itlarda 22,9 % ni tashkil qiladi.

O‘smalarning sabablari. Endogen sabablari. O‘smalarni paydo

qiladigan kimyoviy agentlar, ayniqsa, kanserogen moddalardir. Shu

asosida Kime (kanserogen) nazariyasi paydo bo‘ldi. Endogen

sabablar. Kishilar o‘smalar bilan kasallanganda olimlar ularning

ruhiy shikastlanishiga katta e’tibor berganlar. Agar surunkali ravishda

nevroz qo‘zg‘atilib nerv sistemasi uzoq vaqt shikastlansa o‘smalar

(papiloma, fibroma, sarkoma) paydo bo‘lishi kuzatilgan.

O‘smalarning yuqumli virusdan paydo bo‘lish nazariyasi. Bu

nazariyaga ko‘ra, o‘smalar organizmga tirik qo‘zg‘atuvchilar kirishi

sababli paydo bo‘ladi. Bir oilada birga turuvchi kishilarda o‘smalar

paydo bo‘lishi unga misol bo‘la oladi.