«veterinariya» ixtisosligi bo’yicha oliy o’quv yurtlari uchun qo’llanma

Kerakli asbob-uskuna va jixozlar: 
Kasal hayvon va uni klinik, 
laborator tekshirish uchun kerakli jihozlar va diagnostikumlar, siydik 
haydovchi dorilardan namunalar, jadvallar va ko’rgazmali qo’rollar. 
Mashg’ulotning borishi:
Guruhdagi talabalar 3 kichik guruhga 
bo’linib, 1-guruhdagi talabalar kasal hayvonda klinik tekshirishlar, 2-
guruh laborator tekshirishlar va 3-guruhdagi talabalar buyrakni rektal 
tekshirishni amalga oshiradi. 
Ayirish tizimi
buyraklar, siydik yo’llari, qovuq va tashqi siydik 
kanali-uretradan tashkil topgan bo’ladi. Qoramollarda o’sti notekis
ko’p so’rg’ichli buyrak bo’lib, o’ng buyrak 1-5 bel umurtqalari 
kundalang o’simtalari tagida, chap buyrak esa umurtqa pog’onasidan 
10-12 sm pastlikda unga osilgan holda bo’ladi. Otlarda o’sti silliq bo’lib, 
chap buyrak oxirgi qovurg’adan 3-4 bel umurtqalari kundalang 
o’simtasi tagigacha yetadi. 
Cho’chqalarda o’sti silliq ko’p so’rg’ichli bo’lib, 1-4 bel umurtqalari 
kundalang o’simtalari tagida joylashgan bo’ladi. Qo’y va echkilarda 
o’sti silliq, chapi 4-6, o’ngi 1-3 bel umurtqalarining o’simtalari tagida 
joylashgan. 
Itlarda usti silliq, chapi 2-4, ungi 1-3 bel umurtqalari tagida 
joylashgan.
Buyrakning asosiy funksiyasi - siydik ajratish. Bu jarayon 
buyrakning tarkibiy birligi bo’lgan nefronlarda amalga oshadi.
Nefronlar buyrak to’pchasi va egri kanalchalardan tashkil topgan. 
Siydikning hosil bo’lishi -filtratsion- reabsorbsion sekretor nazariyaga
asosan tushuniladi. 
a) Birlamchi siydikning qon plazmasidan ultrafiltasiya oqibatida 
buyrak to’pchalarida hosil bo’lishi. Agarda albuminlarning kamligi 
hisobga olinmasa, birlamchi siydik qon plazmasiga juda yaqin bo’ladi. 

---

83 
b) Ikkilamchi siydikning buyrak egri kanalchalarida hosil bo’lishi. 
Kanalchalarda albuminlar, glyukoza, aminokislotalar to’liq va suv 80 
foyizga so’riladi. Kaliy, fosfor kislotasi, S vitamini va oqsilga 
birikmagan kalsiy so’riladi. Xlor, karbonatlar qisman so’riladi. 
Kreatinin, mochevina, inulin kabilar mutlaqo qayta so’rilmaydi. Natriy 
va suv asosan Genle xalqasiga kelib so’riladi. 
Shunday qilib, nisbiy qattiqligi 1,010, Rn - 7,4 ga teng bo’lgan
siydik buyrak jomiga va keyin siydik yo’li orqali vaqti-vaqti bilan 
qovuqqa tushib turadi. 1 litr siydik ajralishi uchun buyrakdan 100 litr 
qon o’tadi.