Verstkaerbook indd

2. РИВОЖЛАНГАН ВА РИВОЖЛАНАЁТГАН ДАВЛАТЛАРДА 
ЧИҚИНДИЛАРНИ УТИЛИЗАЦИЯ ҚИЛИШ БИЛАН БОҒЛИҚ 
МУАММОЛАР ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ
 

---

7
Хусусий операторларни ҚМЧни утилизация қилиш ишига жалб этиш учун мазкур 
тадбирнинг бизнес асосларини кўрсатиб берувчи бир қатор муҳим факторларни 
аниқ белгилаб олиш керак бўлади. Биламизки, бизнес муносабатларининг иккита 
асосий иштирокчиси бўлади – сотувчи ва харидор, буюртмачи ва бажарувчи, ишлаб 
чиқарувчи ва истеъмолчи. ҚМЧни утилизация қилиш масаласини ўз кучи билан ҳал 
қила олмайдиган маҳаллий давлат органлари қуйидаги икки тадбирдан бирини амалга 
ошириши керак бўлади: 
1) ҚМЧни утилизация қилиш билан боғлиқ бутун жараённи хусусий оператор 
ихтиёрига топшириш;
2) Хусусий компаниялар билан ҳамкорликда ишлаш. 
Гарчанд ҚМЧнинг пайдо бўлиши ва йиғилишига асосан одамларнинг ўзлари, 
шунингдек хусусий корхоналар сабабчи бўлсада, чиқиндиларни йиғиштириш, ташиш 
ва утилизация қилиш билан давлат шуғулланади. Демакки, ҚМЧни утилизация қилиш 
билан боғлиқ барча ишлар давлат томонидан бошқарилиши керак. Агар давлат ҚМЧни 
утилизация қилиш борасидаги ваколатларнинг бир қисмини хусусий компанияларга 
берадиган бўлса, ўз ўзидан хусусий компаниялар зиммасига тегишли масъулият 
юкланади. Бизнес қоидаларига кўра, талаб таклифни пайдо қилади ва нархни бозор 
белгилайди. Шу тамойиллардан келиб чиққан ҳолда давлат асосий буюртмачи 
сифатида хусусий компанияларга қуйидагиларни таклиф қилиши мумкин:
1. ҚМЧни йиғиб олиш ва ташиш 
2. ҚМЧни саралаш ва утилизация қилиш
3. ҚМЧни полигонларда кўмиш 
ҚМЧни бошқариш борасида маҳаллий давлат органи 
ва хусусий оператор ўртасидаги ҳамкорликни давлат ва 
хусусий сектор шерикчилиги шаклида амалга ошириш 
оптимал вариантдир. Бу вариант томонлар фаолият билан 
боғлиқ риск ва фойдани ўртада тақсимлаш борасидаги 
шартнома асосида ишлайди. Бундай шартнома эса энг арзон 
нархга энг сифатли техник хизмат кўрсата оладиган хусусий 
оператор (танлов асосида аниқланади) билан тузилади. 
Шу холдагина давлат ва хусусий сектор шерикчилигидан 
самара бўлади. Бундай натижага эришишнинг асосий 
шартларидан бири тўғри бошқарув ва назоратни ташкил 
қилишдир. Давлат хусусий операторларнинг ҚМЧни 
бошқариш ишида иштирок этишини рағбатлантириши ва 
даромад топишда кўмаклашиши керак.Бундай кўмак хусусий 
оператор учун турли қулай шарт-шароитлар (молиявий 
кўмак, солиқ енгилликлари ва бошқа турли имтиёзлар) 
яратиб бериш орқали амалга оширилиши мумкин.