Вазорати маориф ва илми ҷУМҲурии тоҷикистон донишгоҳи миллии тоҷикистон факултети Механикаю-Математика

1	2	3	4	5
6
1	А	Б	В	Г	Д	Е
2	Ё	Ж	З	И	Й	К
3	Л	М	Н	О	П	Р
4	С	Т	У	Ф	Х	Ц
5	Ч	Ш	Щ	Ъ	Ы	Ь
6	Э	Ю	Я	-	-	-

Илова бар ин метавон бо усули дигар барои алифбои криллӣ ҷадвал сохт. Дар ин усул ҳар як ҷуфти ҳарфҳои Е ва Э, И ва Й, Р ва С, Ф ва Х, Ш ва Щ -ро мувофиқан дар як катакча навишта ҳарфҳои Ы, Ъ ва Ё -ро сарфи назар мекунем. Дар натиҷа ҷадвали зерин ҳосил мегардад:

	1	2	3	4	5
1	А	Б	В	Г	Д
2	Е/Э	Ж	З	И/Й	К
3	Л	М	Н	О	П
4	Р/С	Т	У	Ф/Х	Ц
5	Ч	Ш/Щ	Ы	Ю	Я

Ба ҳамин монанд метавон барои дилхоҳ алифбо квадрат сохт.

1.2 Рамзгузорӣ бо методи Полибия
Пас аз сохтани квадрат қадами дуввум тавассути он ягон иттилоотро рамзгузорӣ карда мешавад. Барои рамзгузорӣ намудан якчанд усул бо истифода аз квадрати Полибия мавҷуд аст. Ҳоло сето маъмултарини онҳоро дида мебароем.
Усули 1
Талаб карда шавад, ки матни «BARNOMA» рамзгузорӣ карда шавад:
Барои рамзгузорӣ намудани матни додашуда аз ҷадвали Полибия, ки қаблан барои алифбои лотинӣ сохта будем, истифода мебарем. Қоидаи рамзгузорӣ чунин аст: агар матни додашуда дар сатри охири ҷадвал ҷойгир бошад, онгоҳ ҳарфи сатри аввали ҷадвал, ки бо ҳарфи додашуда дар як сутун мехобад гирифта мешавад. Дар ҳолати акс ҳарфе, ки дар катакчаи поёнии ҳарфи додашуда ҷойгир аст гирифта мешавад.

	1	2	3	4	5
1	A	B	C	D	E
2	F	G	H	I/J	K
3	L	M	N	O	P
4	Q	R	S	T	U
5	V	W	X	Y	Z

B>G, A>F, R>W, N>S, O>T
M>R , A>F

Ҷадвали координатаҳо
Ҳарфҳои матни ошкор:	B	A	R	N	O	M	A
Ҳарфҳои матни рамзгузошташуда:	G	F	W	S	T	R	F

Ҳамин тариқ, пас аз рамзгузорӣ ҳосил мекунем “GFWSTRF”.

Усули 2
1. Ибтидо ҷадвали дорои се сатр ва n сутун месозем. Дар инҷо n миқдори ҳарфҳои матни ошкорро ифода мекунад. Пас аз сохтани ҷадвал дар сатри якум ҳарфҳои матни ошкор, дар сатри дуюм координатаҳои уфуқии мувофиқи ҳар як ҳарф ва дар сатри сеюм координатаҳои умудии мувофиқи ҳар як ҳарф навишта мешавад. Дар натиҷа ҷадвали зерин ҳосил мешавад:

Ҷадвали координатаҳо
Ҳарфҳои матни ошкор:	B	A	R	N	O	M	A
Координатаи уфуқӣ:	1	1	4	3	3	3	1
Координатаҳои амудӣ:	2	1	2	3	4	2	1

1.Пас аз ин координатаҳоро аз рӯйи сатр ҷуфт-ҷуфт менависем, ки шакли зеринро мегирад:

11 43 33 12 12 34 21 (1^*)
2.Дар қадами оянда координатаҳоро аз рӯйи квадрат бо ҳарф табдил медиҳем:

Ҷадвали координатаҳо
Координатаи уфуқӣ:	1	4	3	1	1	3	2
Координатаҳои амудӣ:	1	3	3	2	2	4	1
Ҳарфҳо:	A	S	N	B	B	O	F

Ҳамин тариқ матни додашуда рамзгузорӣ карда мешавад, ки шакли

“ASNBBOF”- ро дорад.

Усули 3
Ин усул нисбат ба ду усули дар боло овардашуда душвортар мебошад. алгоритми ин усул чунин аст:
1) Ибтидо шифротекси аввала (1^*) – ро ҳосил карда, дар ягон ҷо бе ҷои холи менависем.
11433312123421
2) Пайдарпайии рақамҳои ҳосилшударо ба таври даврӣ як мавқеъ ба тарафи чап мекӯчонем (дилхоҳ миқдори қадамҳои ғайриҷуфт):
14333121234211
3) Пайдарпайии ҳосилшударо ба гурӯҳҳои дутогӣ тақсим мекунем:
14 33 31 21 23 42 11

Ҷадвали координатаҳо
Координатаи уфуқӣ:	1	3	3	2	2	4	1
Координатаҳои амудӣ:	4	3	1	1	3	2	1
Ҳарфҳо:	D	N	L	F	H	R	A

4) Координатаҳои ҳосилшударо аз рӯйи ҷадвал ба ҳарф табдил медиҳем, ки дар натиҷа матни рамзгузошташуда ба сурати “DNLFHRA” пайдо мешавад.
Қайд кардан ба маврид аст, ки барои квадрати Полибия инчунин метавон калид низ истифода кард. Дар ибтидо ҳарфҳои калид бетакроршавии ҳарфҳо дар ҷадвал навишта шуда, дар катакчаҳои боқимонда ҳарфҳои дигари алифбо, ки дар таркиби калид мавҷуд нестанд, навишта мешавад.
Мисол. Бо истифода аз калиди “DAFTAR” матни “DONISHVAR” рамзгузорӣ карда шавад.
Ҳал. Барои рамзгузорӣ намудан аз алгоритми зерин истифода мебарем:

1. 
   Ибтидо квадрат месозем. Барои сохтани квадрат аввал ҳарфҳои калид ва сипас ҳарфҳои боқимондаи алифборо дар квадрат пайдарпай менависем:
   

	1	2	3	4	5
1	D	A	F	T	R
2	B	C	E	G	H
3	I	K	L	M	N
4	O	P	Q	S	U
5	V	W	X	Y	Z

2) Аз рӯӣ квадрати сохтаамон координатаҳои ҳарфҳоро менависем:

Ҷадвали координатаҳо
Ҳарфҳои матни ошкор:	D	O	N	I	S	H	V	A	R
Координатаи уфуқӣ:	1	1	5	1	4	5	1	2	5
Координатаҳои амудӣ:	1	4	3	3	4	2	5	1	1

3) Координатаҳои ҳосилшударо аз рӯӣ ҷадвал ба ҳарф табдил медиҳем, ки дар натиҷа матни рамзгузошташуда ба сурати “DRYBRMQWD” пайдо мешавад.

Ҷадвали координатаҳо
Координатаи уфуқӣ:	1	5	4	1	5	4	3	2	1
Координатаҳои амудӣ:	1	1	5	2	1	3	4	5	1
Ҳарфҳо:	D	R	Y	B	R	M	Q	W	D

1.3 Рамзкушоӣ бо методи Полибия
Усули 1
Барои кушодани матни рамзгузошташуда аз ҷадвали Полибия, ки қаблан барои рамзгузорӣ сохта будем, истифода мебарем. Қоидаи кушодани матни рамзгузошта шуда чунин аст: ҳарфҳое ки дар як сутун мехобад бологиш гирифта мешавад.

	1	2	3	4	5
1	A	B	C	D	E
2	F	G	H	I/J	K
3	L	M	N	O	P
4	Q	R	S	T	U
5	V	W	X	Y	Z