Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

 
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ЭКИНЛАРИНИ ЎСИШ ЖАРАЁНИНИ ДИФФЕРЕНЦИАЛ 
ТЕНГЛАМАЛАР ЁРДАМИДА ЎРГАНИШ 
 
Б.Абдалимов, А.А.Файзиев, Х.Шералиев 
ТошДАУ 
 
Республикамизда таълим соҳасида амалга оширилган ва ош ирилаётган улкан ишлар, хар бир 
олий ўқув юрти профессор-ўитувчиси олдига юксак масъулиятларни юклайди. Жаxон стандартларига 
жавоб берадиган кадрларни тайёрлаш учун, хар биримиз ўқитиш жараёнини такомиллаштириб, янги 
иннавацион таълим техналогиялари асосида таълим беришимиз зарур. Талабаларга ўқитилаётган хар-
бир фан, уларнинг ўз мутахассисликларини яхши ўзлаштиришларига ёрдам беришга қаратилиши 
керак. Мақолада Республикамизнинг қишлоқ хўжалик олий ўқув юртларида дифференциал 
тенгламалар мавзусини ўсимликларнинг ўсиш жараёнини ўрганишга қўлланилиши баён этилган. 
Табиатда мавжуд барча тирик организм ўзига хос маълум бир қонуният билан ривожланади. 
Хусусан, инсоният учун фойдали бўлган ўсимликлар дунёсини ривожланиш қонуниятларини 
ўрганиш, долзарб муаммолардан биридир. Қишлоқ хўжалик экинларини ўсиш даврини математик 
маделлаштириб ўрганишга бағишланган кўплаб илмий тадқиқотлар ишлари ва қўлланмалар мавжуд 
[1]. Гомперц [2] ўсимликларни ўсиш жараёнини қуйидаги шартлар асосида ўрганади: 1) ўсиш 
жараёнини таъминловчи омиллар етарли мавжуд; 2) ўсиш тезлиги ўсимликнинг қуруқ массаси 
миқдоири W га тўғри пропорционал ( унинг пропорционаллик коэффициенти μ
0
ўзгармас); 3) t вақт 
ўтиши билан ўсимликнинг ўсиш жараёни сусайиб боради. Юқорида келтирилган шартлар асосида 
қуйидаги дифференциал тенгламага эга бўламиз 
dW/dt = μ
0
 W (1) 
Масала шартига асосан μ
0
ўсиш коэффициентининг, вақт ўтиши билан ўсишни камайиб 
боришидан 
d μ /dt = -λμ (2)
Бу ерда λ- вақт ўтиши билан ўсишни камайиб боришини билдирувчи янги параметр. (2) 
дифференциал тенгламани интеграллаб қуйидаги ечимга эга бўламиз d μ = -λμ dt, d μ/μ = -λ dt,