Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

қиладиган, йўл-йўриқ кўрсатадиган ва моддий-техникавий таъминот, техника, агрокимё 
хизмати кўрсатиш масалаларида ёрдам берадиган кооператив бўлиши лозим”
5
.
Фермер хўжаликлари қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини ташкил этишнинг асоси сифатида 
фаолият кўрсатиши лозим. Улар самарали ишлаши учун эса кенг томир ёйган, яхши хизмат 
кўрсатувчи инфраструктура - агрофирмалар, машина-трактор парклари, таъмирлаш устахоналари, 
тайёрлов пунктлари, қишлоқ хўжалик маxсулотини қайта ишловчи кичик корхоналар ва шу кабилар 
мавжуд бўлиши кераклиги энг муҳим қоида бўлди. 
Ишлаб чиқилган тамойиллар ва ёндашувларга асосланиб, биринчи босқичда давлат 
хўжаликларини жамоа, кооператив, акциядорлик хўжаликларига ва ҳар хил хусусий қишлоқ хўжалик 
корхоналарига айлантириш жараёни амалга оширилди. 1992 йилдан бошлаб ўтган давр мобайнида 
мавжуд 1137 давлат хўжалигидан 1066 таси мулкчиликнинг акциядорлик, жамоа ва ижарадаги 
260

---

корхона шаклларига айлантирилди. Улар негизида 530 жамоа хўжалиги, 350 га яқин кооператив, 
юздан ортиқ ижара корхонаси, шунингдек, мулкчиликнинг бошқа шаклларига мансуб корхоналар 
ташкил этилди. Бундан ташқари, 1516 қорамолчилик фермаси меҳнат жамоаларининг мулки қилиб 
берилди. Натижада қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришининг таркиби мулкчилик шакллари бўйича анча 
ўзгарди. Қишлоқда давлатга қарашли бўлмаган сектор сезиларли даражада мустаxкамланди. Агар 
1991 йилда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши бутун xажмининг 37 фоизи давлат сектори xиссасига, 
шунга мувофиқ xолда 63 фоизи давлатга қарашли бўлмаган сектор xиссасига тўғри келган бўлса, 
1994 йилда давлатга қарашли бўлмаган сектор бутун маxсулотнинг деярли 95 фоизини ишлаб 
чиқарди. 
Албатта, бу соҳада олиб борилаётган кенг кўламли ислоxотлар xукуматимиз томонидан ҳар 
жиxатдан таҳлил қилиниб ўрганилди. Эскича бошқарув тизими асосида ҳамон иш юритаётган 
қишлоқ хўжалиги кооперативлари (ширкатлар) – собиқ колхоз ва совхозларнинг меросхўрлари 
ҳисобланиб, ўзини оқлай олмаганлиги учун 2004 йилда бутунлай тугатилди. Ўзбекистон 
Республикасининг 2004 йил 26 августдаги қабул қилинган “Фермер хўжалиги тўғрисида”ги 
Қонуннинг 1-бандида “Фермер хўжалиги ўзига узоқ муддатли ижарага берилган ер участкаларидан 
фойдаланган xолда товар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши билан шуғулланувчи фермер хўжалиги 
аъзоларининг биргаликдаги фаолиятига асосланган, юридик шахс xуқуқларига эга мустақил хўжалик 
юритиш субъектидир”,-деб белгилаб берилган
7
. 
Фермер хўжалиги уни тузаётган аъзолар хоxишига кўра ихтиёрий ташкил этилиб, ўз ишлаб 
чиқаришини белгиланган қонунчилик доирасида юқори фойда олишни кўзлаб ташкил этади ва ишлаб 
чиқаришнинг қонун билан таъқиқланмаган ҳар қандай тури билан шуғулланишга xақлидир. 
Фермер хўжалигининг жамоа, ширкат ёки xиссадорлик каби йирик хўжаликлардан асосий фарқи 
ва устунлик томони эса фермернинг ишлаб чиқариш воситалари билан бевосита бирикувида, яъни 
мулк ва меҳнат натижаларини тасарруф этиш бўйича масалаларни мустақил xал этишдадир. 
Фермер хўжалигининг асосий вазифаси қишлоқ аxолисини фойдали меҳнат ва тадбиркорлик 
фаолиятига кенг жалб этиш орқали ишлаб чиқариш ресурсларидан оқилона фойдаланишга эришиш 
ҳамда шу асосда энг кам сарф-харажат бирлиги эвазига маxсулот етиштиришни ҳар томонлама 
кўпайтиришдан иборат. 
Тадқиқотчи А.Айсачев Републикамизда фермер хўжаликларини ривожлантириш даврини шартли 
равишда 4 босқичга бўлади: