Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

ИШНИ БАЖАРИШ ТАРТИБИ: 
1. Қуйида берилган саволларга жавоб беринг, ўз оилангиз турмуш тарзига мос равишда 1,2,3 
жавобларни белгиланг. 
Овқатланиш 
Сиз қанча гўшт истеъмол 
қиласиз? 
Вегетари-ан 
(гўштсиз) 
1 Xафтасига 1-4 кун 2 
Деярли ҳар кун 3 
Уйингизда қанча озиқ-
овқат чиқитга чиқади? 
Деярли 
ҳаммаси 
ейилади 
1 Айниган 
ва 
ейилмаган 
тасодифий чиқитлар 
2 Кўпинча айниган 
ва 
ейилмаган 
чиқитлар 
3 
Озиқ-овқат маxсулотлари 
қаердан келади? 
Томорқада 
етишти-
1 Ўз мамлакатингиз-да 
етиштирилган 
ва 
2 Кўп 
xолларда 
супермаркет-
3 
140

---

рилган 
ёки 
бозордан 
сотиб 
олинган
пластмасса 
ўрамисиз 
супермаркетлардан 
пластмасса 
идишларда 
сотиб 
олинган 
лардан 
сотиб 
олинган 
ва 
пластмасса 
идишлардаги 
импорт 
маxсулотлар 
Саёxат 
Оилангиз ҳар xафтада 
қанчалик узоқ масофага 
сайр қилади? 
Xафтасига 
100 км дан 
кам 
1 Xафтасига 
100-300 км гача 
2 Xафтасига 
300 км дан ортиқ 
3 
Ҳар йили таътил вақ-
тида қаерга борасиз? 
Уйдан узоқда 
эмас 
1 
Минтақа доирасида 
2 Бошқа 
мамлакатларга 
3 
Ўқиш жойига ҳар куни 
қандай етиб борасиз? 
Пиёда 
ёки 
велосипедда 
1 
Жамоат 
транспортида 
2 Машинада 3 
Оилангизда 
машина 
борми? 
Йўқ 1 
Битта кичик машина 
(1600 см куб ёки 
кичик) 
2 Катта машина ёки 
бир нечта машина 
3 
Уй хўжалиги 
Сизнинг уйингиз қанчалик 
катта? 
Кичик 
(1-3-хона) 
1 
Ўртача (4-7) 
2 
Катта 
(7-хонадан ортиқ) 
3 
Уйингизда 
қандай 
энергиядан фойдаланасиз? 
Баъзилари ёки 
барчаси қуёш 
ва 
шамол 
энергиясидан 
1 
Фақат 
электр- 
энергия 
2 
Ёғоч, кўмир, керосин 3 
Уйингизда қанча электр
энергия 
сарфланади? 
(квитанцияни текширинг) 
Ойига 10 минг 
сўмгача 
1 10-30 
минг сўмгача 2 Ойига 30 минг 
сўмдан кўп 
3 
Уйингизда 
қанча 
сув 
сарфланади? 
Ҳисоблагични текширинг 
Кунига 700 
литр 
ёки 
камроқ 
1 700-1200 
л гача 2 
1200 
л дан ортиқ 3 
Сизнинг 
оилангизда 
сувдан 
яна 
қандай 
мақсадларда 
фойдаланилади? Алоxида 
ванна; боьда сувдан қайта 
фойдаланиш; 
маxаллий 
дарахтлар ўсадиган боғ; 
икки 
марта 
ювишли 
xожатхона; бассейн йўқ 
1 
Улардан 3-4 таси 2 
5 
тасининг ҳаммаси 3 
Қоғоз 
ёки 
консерва 
банкалари, 
пластмасса, 
шишани қайта ишлаш 
учун 
топширасизми? 
Компост тайёрлайсизми? 
5 
тасининг 
ҳаммаси 
1 
Улардан 3-4 таси 2 
Улардан 0-2 таси 3 
Аxоли 
Сизнинг нечта ака-ука, 
опа-сингилларингиз 
бор? 
Йўқ 1 
1 
та 2 
2 
та ёки ундан кўп 3 
Барча белгиланган балларни қўшинг. Ўз ҳисобингизни қуйидагилар билан солиштиринг ва 
оилангиз сайёрамизга қандай таъсир кўрсатаётганини аниқланг. 
141

---

16 баллдан паст: сиз сайёрамизда жуда юмшоқ юрасиз ва изингиз бошқаларникига нисбатан 
кичик. Атрофимизда шундай одамлар кўпроқ бўлишини xохлар эдик. 
17 баллдан 30 гача: сизнинг изингиз ўртача ва сайёрамизга зарар келтирмоқдасиз. Атроф муxит 
сизга ўхшаган кўп кишиларни таoминлай олмайди. 
30 дан юқори: Бонг! Агар сайёрамиздаги ҳар бир киши шундай изга эга бўлса, барчани эxтиёжини 
қондириш учун бизга яна бир неча Ер сайёраси керак бўлади. 
Шу балларни тўплаган талаба барқарор ривожланиш концепциясида айтилганидек, “Табиат – бу 
аждодлардан қолган мерос эмас, балки авлодлардан қарзга олинган бойликдир” эканлигини англаб, 
табиий ресурслардан оқилона фойдаланишга ҳаракат қилишади. Бу эса уларнинг барқарор 
ривожланишга қўшган xиссасидир. Чунки, барқарор ривожланиш ғоясининг мақсади – келажак авлод 
эxтиёжларини инобатга олган xолда xозирги замон кишилик жамиятини узвий боғланган экологик, 
иқтисодий ва ижтимоий тараққиётини бир меъёрда таъминлашдир. 
Фойдаланилган адабиётлар: 
1.Турсунов Х.Т., Рахимова Т.У. Экология. Т. “Чинор ЭНК”, 2006. 
2. Рафиқов А.А., Абирқулов Қ.Н., Xожиматов А.Н. Экология. Т. “Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси 
адабийт жамғармаси”, 2004. 
3. “Экологик таълимдан барқарор ривожланиш таълими сари” . “Талқин” нашриёти, 2007.
 
KICHIK BIZNES KORXONASI BIZNES-REJASINING MOLIYAVIY MODELI 
 
SH.M. Sattorov *, D.SH. Husanova
TMI* , JIDU 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarda moliyaviy hisob va hisobot tizimini joriy qilish va 
samaradorligini oshirish eng dolzarb masala bo‘lib qolmoqda. Bunda ichki va tashqi xarajatlarni kamaytirish 
natijasida foydani ko‘paytirsa bo‘ladi. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy hisobotini takomillashtirish, taqdim etish va nashr qilish 
qoidalari va yo‘nalishlarini muvofiqlashtirish, mulk egasi va sarmoyachilarning manfaatlarini himoya qilish 
dolzarb muammoga aylanmoqda. 
O‘zbekistonda ilk bor moliyaviy hisobni olib borishda moliyaviy modellar kiritilgan.
Moliyaviy model – tanlangan ob’ekt faoliyati mexanizmini, undagi iqtisodiy hodisalarni, pul oqimlari 
nuqtai nazaridan o’rganib, hisoblash jarayonini aks ettiradigan tizimdir. Moliyaviy model ob’ektning mo`jaz 
andozasi bo’lib, qiymatlar, cheklanishlar va maqsad funksiyasini tanlash orqali tuziladi. Birinchi moliyaviy 
model kichik korxonaning pul oqimlar harakatini aks ettirishda va normativga asosan foydani tarqatishda 
qo’llaniladi. Birinchi model savdo va umumiy ovqatlanish tashkilotlaridan tashqari hamma korxonalarda 
xarajatlar kalkulyatsiyasini hisoblash, smeta tuzish va moliyaviy natijalarni shakllantirishda qo’llaniladi. 
Moliyaviy model – xo‘jalik yurituvchi subyektda biror bir davr ichida pul oqimlar harakatini izohli 
shemasiga aytiladi. Korxona bo‘limlari orasida pul mablag`lari taqsimlanib, ularning ishlash faoliyati 
ta‘minlanadi. Agarda pul oqimlari me`yordan kam miqdorda kirib kelsa, bo‘limlar faoliyatiga salbiy ta‘sir 
etadi. Ichki nazorat asosida pul oqimlar me‘yori aniqlanadi. 
Xo`jalik yurituvchi sub`yektlar buxgalterining asosiy vazifasi o‘z faoliyati jarayonida maxsulot ishlab 
chiqarishning buxgalter hisobini olib borishdir. Bu vazifani bajarish 3 bosqichdan iborat faoliyatni yo‘lga 
qo‘yish va nazorat etishdir. 
Birinchi navbatda ta‘minot jarayonini, ikkinchi bosqichda ishlab chiqarish, uchinchi bosqichda sotish 
jarayonini moliyaviy hisobini amalga oshirishdir. Birinchi moliyaviy modelda quyidagi ko’rsatkichlar 
hisoblanadi. Sof tushum, balans foyda, tarqatilayotgan foyda va sof foyda. 
Sof tushum (T), soliq to’langandan keyin qolgan daromad hisoblanadi: