Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Тромбоцитлар (қон пластинкалари) ва қоннинг ивиши. Тромбоцитлар 
шаклли элементлар ичида энг кичиги бўлиб, одам ва сут эмизувчиларда ядросиз 
бўлади. Бир миллиметр куб қон ҳажмида 200 000 — 400 000 гача тромбоцитлар 
бўлиши мумкин. Оғир жисмоний ишдан сўнг тромбоцитлар 3-5 баробар
кўпайиши мумкин. Тромбоцитлар суякнинг қизил илигида ва талоқда ҳосил 
бўлади ва уларнинг асосий вазифаси қоннинг ивишида иштирок этишидир.
Қон тизимининг ёшга боғлиқ хусусиятлари 
Ҳомиланинг учинчи ойида жигар ва талоқ шаклланиб, улар қон ҳосил қила 
бошлайди. Ҳомиладорликнинг иккинчи ярмидан бошлаб қон ҳосил қилувчи 
асосий аъзо — илик ўз вазифасини бажара бошлайди. Тўрт ойликдан бошлаб ясси 
суяклардан қовурғалар, тўш суяги, умуртқалар қон ишлаб чиқара бошлайдилар. 
Янги туғилган болада қон ишлаб чиқариш бироз камаяди, 10 - 13 ёшларга келиб 
кучаяди. Онтогенез давомида қон миқдори ўзгариб боради. Янги туғилган бола 
қонининг умумий миқдори тана вазнининг 15% ини ташкил қилса, бир ёшли 
болаларда 11%, 14 ёшда 9% ва катталарда 5-6% ташкил қилади. Постнатал 
онтогенезда муҳим диагностик кўрсаткич - эритроцитларнинг чўкиш реакцияси 
(ЭЧР) ўзгариб боради. У чақалоқларда ҳар соатига 1 - 2 мм ни ташкил қилса, уч 

---

94 
ёшда 2 - 7 мм, ўн икки ёшда 12 мм га тенг бўлади. 
Қон группаси, қоннинг ивиш тезлиги онтогенез давомида ўзгармайди. 
Қоннинг ивиш тезлиги 3 - 6 дақиқани ташкил қилади. Бола организми ўсган сари 
қон плазмаси таркибидаги оқсиллар кўпайиб боради. Эмбрион қанча ёш бўлса, 
унинг қонида шунча албумин кўп ва глобулин кам бўлади. Шаклли элементлар 
сони постнатал онтогенезда ўзгариб боради. Бир кунлик бола қонининг 1 мм 
кубида 300 - 600 минг тромбоцитлар бўлади. Бир ёшли болаларда эса 200 - 300 
минггача тушади. Эритроцитлар сони 1 мм кубда 1,5 марта катталарникига 
нисбатан кўп бўлади. Шунга кўра, гемоглобин ҳам ёш организмда кўпроқ бўлади. 
Янги туғилган бола қонида тромбоцитлар жуда кўп бўлади (25000 —30000). Бир 
ҳафтадан кейин тромбоцитлар сони 1мм кубда 10— 12 минггача тушади. 
Қон тизими жуда мураккаб бўлиб, қоннинг ўзи, қон яратувчи аъзолар, қон 
емирилишини таъминловчи аъзолар ва бу тизимни бошқарувчи механизмларни ўз 
ичига олади. Қон яратувчи аъзолар икки муҳим вазифани бажаради: қоннинг 
шаклли элементларини яратади ва иммунитет билан таъминлайди. Улар марказий 
ва периферик аъзоларга бўлинади. Қизил суяк кўмиги ва айирсимон без (тимус) 
одамнинг марказий қон яратувчи аъзоларини ташкил қилса, периферик аъзоларга 
лимфа тутунлари, талоқ ва тананинг турли қисмларидаги лимфоид тўқималар 
киради. Бу аъзоларнинг ҳаммасида ёшга боғлиқ сезиларли ўзгаришлар 
кузатилади.