Вазирлиги

§ 10. ПРОЕКЦИЯЛАРНИНГ ЎРТАЧА МЕРИДИАНИ 
 
Проекцияларнинг ўртача меридиани
– 
берилган картографик 
проекциядаги. Бошланғич деб қабул қилишган узоқлик меридианидир.
Дунё харитасида бу меридиан хаританинг ўртасига жойлаштирилади. 
Шунинг учун ҳам у ўрта меридиан деб аталади.
Ўрта меридиан одатда туғри чизиқ билан тасвирланади. Ўрта ва йирик 
масштабли хариталарда чекланган ҳажмдаги худудлар кўрсатилганда 
ўртача меридиан харита ўртасида бўлмаслиги мумкин. (7-расм) 
 7-расм
.
L
0
-Ўртача меридиан
узоқлиги хаританинг
ички рамкасидан ташқа-
рида жойлашган
. 
Ўрта меридиан – муҳим
динамик ўзгарувчандир.
Унинг ёрдамида компьютер
экранида картографияла-
нувчи жисмнинг ўз ўқи
атрофида айланиш самараси
яратилади. 8 – расм анимацион
кетма-кетликда Ернинг қутб
ўқи атрофида айланиш
самарасини кўрсатувчи тўртта
турли ўртача меридианли
кадрлар кўрсатилган.
У яна 
ўқ меридиан
деб ҳам
аталади. Топографик харита-
ларда бундай ўқ абцисса ўқи (х)

---

41 
ҳисобланади. 
8-расм. Ернинг қутб ўқи атрофида айланишни кўрсатувчи ўртача
меридианларнинг 0,-60, - 120 ва 180
0
 узоқлиги эга
кадрларнинг анимацион кетма-кетлиги 
Бу ўқ ўрта меридиан бўйлаб шимолга йўналтирилади а координата ўқи (у) 
йўналтирилади. Бундай ариентация математик картографияда ҳам қўлланилади. 
Назорат саволлари 
1.
Хаританинг математик элементлари нималар? Кандай математик 
элементлар кўлланилади? «Хариталарнинг математик асоси» деганда 
нима тушинилади? 
2.
Асосий Узунлик ва майдон масштаблари нималар? 
3.
Майдон бош масштаби узунлик бош масштабидан нимаси билан фарқ 
қилади? 

---

42 
4.
Қайси параллеллар асосий деб аталади? 
5.
Узунликларнинг шахсий масштаби ва майдонларнинг шахсий масштаби 
тегишли бош масштаблардан нимаси билан фарқ қилади? 
6.
Узунлик ва майдоннинг шахсий масштаби нимани кўрсатади, улар қайси 
бирликда ифодаланади? 
Уларни мисолларда тушунтиринг. 
7.
Вақтли масштаб нимани аниқлайди? 
8.
Картографик проекция тенгламалар нимани аниқлайди? Уларга бўлган 
умумий талаблар? 
9.
Картогрвфик лойиҳаларнинг тенглама параметрлари қанақа белгига эга? 
Мисоллар келтиринг? 
10.
Координаталарнинг сферали қутбли тизими палюсининг жойлашувига 
қараб картографик сеткалар қандай классификацияланади? 
11.
Проекциялар қандай бўлинади? 
12.
Хариталарнинг қанақа рамкалари математик элементлар ҳисобланади? 
13.
Қайси меридиан харитада ўртача деб аталади? Нима учун у кўпинча ўқли 
меридиан деб аталади? 
14.
Қайси математик элементлар динамик ўзгарувчанлар ҳисобланади? 
Мисолларда тушунтиринг.