Vazirligi urganch Davlat Universiteti Fizika-matematika fakulteti

2.3.Harakat miqdor  qonuni  . 

Moddiy  nuqtalar  sistemasi  uchun  harakat  miqdor  qonuni  harakat  miqdor 

o’zgarishi    va  bu  o’zgarishni  paydo  qiluvchi  kuchlar  o’rtasidagi  

bog’lanishni  o’rnatadi  .Suyuqliklarning  harakat  qilayotganda  ,moddiy 

---

nuqtalar  sistemasi  harakatidan farqli ,butun  hajm  yoki sirt bo’ylab uzliksiz 

taqsimlangan  kuchlar  bilan  ish  olib  borishga  to’g’ri  keladi  .Yuqorida 

suyuqlik  zarrachasiga  qo’yilgan  kuchlarni  ikki  turga  ajratish  mumkinligi 

qayd  etilgan  ,  bular  massaviy  va  sirt  kuchlari.Harakat  miqdori  qonuni 

quydagicha  talqin  qilinadi  :biror  masalar  sistemasi  harakat  miqdoridan  vaqt 

bo’yicha  olingan  hosila  shu  sistemaga  ta’sir  etayotgan  tashqi  kuchlar  bosh 

vektoriga  teng , yani 

 

                                              

  

  

=

 

 

   

 

 . 

Bundan  tashqari  ,harakat  miqdori  tenglamasining  kuchlanishlardagi 

ifodasini  ham  keltirib  o’tdim.Shuning  uchun  quyda  oxirgi  natijalarnigina 

qayd  etamiz. 

*Harakat  miqdori qonunining  integral  shaklida  yozilishi 

                  

 

  

∭     

 

 

  ∭     

 

 

  ∬  

 

 

 

  

 ;                   (2.3.1)                                                          

Bu  biror  S  sirt  bilan  o’ralgan  V  hajmga  ega  suyuqlikning  harakat 

miqdoridan  vaqt  bo’yicha  olingan  hosila  shu  hajmga  ta’sir  etayotgan  tashqi 

kuchlarning  bosh vektoriga  teng ; 

*chekli  vaqt  oralig’I  uchun  harakat  miqdori  qonunining    integral    shakilda 

yozilishi   

∭     

 

 

|

   

 

-

∭     |

   

 

 

 

 

∫  

 

 

 

 

∭       

 

 

∬  

 

 

 

dS]dt;    (2.3.1’) 

Bu  biror  chekli  vaqt  oralig’ida  harakat  miqdorining  o’zgarishi    massaviy 

kuchlar impulsi va sirt kuchlari impulsi yig’indisiga  teng; 

---

*harakat  miqdor  qonunining  Eyler  o’zgaruvchilarida  integral  shaklida 

yozish   

∭  

 

 

 

  

(                         ∬  

 

 

 

dS                             (2.3.2’) 

*harakat  miqdori qonunining  differensisal  shaklida  yozilishi   

 

  

(                      ( 

  

  

  

 

  

  

  

 

  

  

  

)    

 ;    (2.3.3)                                       

p

 

  

  

+u (

  

  

+p div u) = pF+

 

  

  

  

 

  

  

  

 

  

  

  

  

yoki 

p

 

  

  

          

+

 

  

  

  

 

  

  

  

 

  

  

  

 

yoki massalar  manbai  yoki  bo’lsa ,ya’ni  q=0 bo’lganda   

p

 

  

  

      

+

 

  

  

  

 

  

  

  

 

  

  

  

                                     (2.3.3’)                                                                            

yoki (2.3.3’) ning koordinata  o’qlaridagi proeksiyalariga  yozilishi   

  

  

     

 

 

( 

  

  

  

 

  

  

  

 

  

  

  

)

; 

  

  

     

 

 

( 

  

  

  

 

  

  

  

 

  

  

  

)

; 

  

  

     

 

 

( 

  

  

  

 

  

  

  

 

  

  

  

)

; 

(8’)  tenglama  tutash  muhitning  kuchlanishlaridagi  harakat  tenglamasi  deb 

ataladi. 

---

1-izoh.Harakat  miqdori qonunining  integral  shaklida  yozilishi  quydagicha  ; 

∭  

 

 

 

  

(                      ( 

  

  

  

 

  

  

  

 

  

  

  

)       

 ;         

Massalar  markazi  mavjud  bo’lmaganda  (3’)  tenglamaga  ko’ra  oxirgi 

tenglama  quydagicha  yoziladi  ; 

  

∭  

 

 

  

  

     ∭       

 

 

∬  

 

 

 

dS 

yoki 

∭ (            

 

 

∬  

 

 

 

dS=0 , 

Yani  har  bir  vaqt  holatida  ajratib  olingan  suyuqlik  hajmidaga  qo’yilgan 

barcha  kuchlar  (inertsiya  kuchlarini  ham  qo’shib  hisoblaganda)yig’indisi 

nolga teng ,bu yerda  w-tezlanish  vektori. 

2-izoh  .Nuqta  uchun  yozilgan  Nyutonning  ikkinchi  qonuni   

 

  

(mu)=F  dan 

kelib  chiqadiki  ,harakat  miqdorining  paydo  bo’lish  tezligi  kuchga  –harakat 

miqdorini  paydo  qiladigan  manbaga  teng  .Yuqorida  ko’rsatilgan  harakat 

miqdori  o’zgarishi  haqidagi    nuqtai  nazardan  suyuqlik  hajmida 

 

 

ikki 

holda paydo  bo’ladi: 

Massaviy  kuchlardan  paydo  bo’ladigan  impulsning  hajmiy  ajralishi 

hisobiga  va sohaning  chegarasi  orqali o’tayaotgan  impulis oqimi hisobiga.