|
3.
2022-2026 йилларда Ўзбукистонда амалга ошириладиган стратегяси
мазмуни ва амалга оширилиши.
Туркия миллий иқтисодиёти таркиби ва ундаги таркибий ўзгаришлар
1.
Туркия иқтисодиётининг тармоқ таркиби ва унинг динамикаси,
таркибий ўзгаришлар тушунчаси
2.
Туркия иқтисодиётининг тармоқ таркибидаги ўзгаришлар ва унга
таъсир этувчи омиллар
3.
Туркия иқтисодиётининг тармоқ таркибини такомиллаштириш
йўналишлари.
Иқтисодиётнинг асосий тармоқ таркиби саноат, қишлоқ хўжалиги,
шунингдек хизмат кўрсатиш соҳасининг асосий тармоқлари ҳисобланмиш
қурилиш, савдо, транспорт ва алоқа кабилардан иборат. Иқтисодиётнинг ҳар бир
тармоғи ўз навбатида яхлитлашган тармоқлар ва ишлаб чиқариш турларига
бўлинади. Ҳар бир яхлитлашган тармоқ таркибига бир турдаги, бироқ маълум
махсулотларини ишлаб чиқаришга ихтисослашаган тармоқлар киради.
Туркия иқтисодиётининг тармоқ таркиби индустриал мамлакат
хусусиятлари билан ҳарактерланади.2009 йил январ ҳолатига кўра,
Туркия ЯИМнинг 9,4%и қишлоқ хўжалиги, 25,9%и саноат ва 64,7%и
хизмат кўрсатиш тармоқлариниг улушига тўғри келади. Мамлакатнинг
саноат тармоқ таркибида қурилишни ҳам ўз ичига олган қайта ишлаш
саноатининг улуши 84%ни, тоғ-кон саноатининг улуши 7%ни,
энергетика саноатининг улуши эса 9%ни ташкил қилади.
Анъанвий тарзда Туркия Республикасида текстил саноати, чарм
саноати, озиқ-овқат ва тоғ-кон саноати анча ривожланган. Шунингдек ўз
ўрнида жаҳон бозорида турк кимёси ва фармацевтика махсулотлари
тобора кўзга ташланмоқда, энергетика, металлургия, автомобилсозлик,
электроника ва маиший электр махсулотларининг ишлаб чиқарилиши
борган сари ортмоқда.
Саноатнинг ўта тез суръатларда ўсиши муносабати билан ЯИМда
оғ
ир
даврлар
ни
бошдан
кечирмо
қда.
Ту
ркиянин
г
динамик
тарзда
ривожла
ниб
келаётга
н соҳаси
.бу
туризм секторидир. Туркия ҳудудидаги такрорланмас тарихий обидаларнинг
кўплиги, ўта гўзал Ўрта ер даенгизи соҳиллари ва қулай иқлим-буларнинг барчаси
туристик бизнесниривожлантириш учун эшикларни очиб беради. Ҳар йили деярли
80та мамлакатданн тахминан 9-10 млнта турист мамлакатга келади.Давлат
ғазнасининг туризмдан келадиган даромадлари умумий турк экспортининг чорак
қисмини ташкил қилади. Шуни таъкидлаш жоизки, мигрантларниг катта қисми энг
аввало Германиядан, сўнгра эса Россиядан кириб келади.
Туркия иқтисодиёти учун 50 кишигача банд бўлган кичик ва 50тадан 200
кишигача банд бўлган ўрта корхоналарнинг катта улуши ҳарактерлидир. Туркияда
барча рўйхатга олинган корхоналарнинг 95%и айнан кичик ва ўрта корхоналар
улушига тўғри келади. Иқтисодиётнинг бу каби таркиби мамлакатга ички ва
жаҳон бозори коньюнктурасининг ўзгаришларига зудлик билан муносабат
билдириш ва жаҳондаги иқтисодий ҳолатга мослашиш имкониятини беради.
аграр секторнинг улуши тобора қисқариб бораётганига қарамай, қишлоқ
хўжалиги махсулотларини ишлаб чиқариш мамлакатдаги тармоқлар
ичида ўзининг салмоқли улушини эгаллаб турибди. Аграр секторнинг
60%ини деҳқончилик, 33%ини чорвачилик,75%ини эса балиқчилик ва
ўрмончилик ташкил қилади.
Малакатдаги ер ресурсларининг тахминан 90%и хусусий сектор
қўлида бўлиб, фақатгина ўрмонзорлар ва яроқли ерларнинг атиги 10%и
давлат таасарруфидадир. Асосий қишлоқ хўжалиги махсулотлари бу-
буғдой, арпа, пахта, фундук ва шакарқамиш ҳисобланади. Шунингдек
мамлакат ҳудудида узум, цитрус мевалар, зайтун,
дукуклилар,кунгабоқар, гуруч, маккажўхори, тамаки ва чой
етиштирилади.
Чорвачиликка келадиган бўлсак, у Туркиянинг агро-саноат
комплексининг анъанвий ривожланган секторларидан биридир. Бироқ
қишлоқ хўжалигининг айнан чорвачилик сектори ривожлантириладиган
мамлакатнинг жанубий шарқий районларидаги курдлар билан юзага
келган жанговор ҳаракатлар туфайли Туркиянинг ушбу сектори ҳозирда
Бироқ кўриниб турибдики, сўнгги ўн йилликлар ичида Туркиянинг ўта тез
суръатлар билан замонавий индустриал мамлакатга айланиши асоратларсиз
кечмади.90-йиларниг бошлари ва ўртасида анча барқарор юқори суръатлар, яъни 6-
8%лик кўрсаткичлар билан ривожланиб келаётган мамлакат ўтган асрнинг охирги
йилларида жуда кўп беқарорлаштирувчи ички ва ташқи омиллар гирдобида қолди.
1995 йилдан бошлаб 4 йил ичида Туркияда 7 марта хукумат алмашди, 1998 йилда
иқтисодиёт Осиё ва Россия инқирозлари натижасида катта йўқотишларга учради,
1999 йилдаги 20 минг кишининг ҳаётига зомин бўлган кучли зилзила мамлакат
иқтисодиётига 10-13 млрд доллар маблағ миқдорида зарар келтирди. Шу тариқа
1998 йилда милий иқтисодиётнинг ўсиши сустлашиб ЯИМнинг 3,9%га ортишига,
1999 йилда эса 6,1%га қисқаришига олиб келди.
2000 йилга келиб, мамлакат иқтисодиёти анча барқарорлашди.
Иқтисодиётнинг асосий тармоқлари саналмиш қишлоқ хўжалиги, саноат ва хизмат
кўрсатиш соҳаларида ижобий динамик ўзгаришлар кузатилди.Мамлакатда
иқтисодий ўсиш барқарор 6%ни ташкил қила бошлади. Аввалги йилардагидек
хусусийлаштииш жараёнлари интенсивлаштирилди. Бу ўз навбатида миллий
иқтисодиётда таркибий ислоҳотлар ўтказиш заруриятини кўрсатди.
2002 йилнинг биринчи кварталига келиб, Туркия иқтисодиётида ижобий
тенденциялар кузатила бошланди. Кўпгина асосисй тармоқларда иқтисодий
тушкунлик ортга чекина бошланди, инфляция қисқара бошлади, миллий валюта
курси барқарорлаша бошлади. Шу тариқа мамлакатннг тармоқ таркибидаги ижоби
йўзгаришлар барқарорлаша бошлади ва ижобий ўзгаришлар кузатила бошланди.
2007-009 йилларга келиб, мамлакатдаги ЯИМ ҳажмининг таркиби
қуйидагича ўзгарди.
Асосий
тармоқлар
2007 й
2008 й
2009 й
Қишлоқ
хўжалиги
8,9%
8,9%
9,4%
Саноат
30,8%
28%
25,9%
Хизмат
59,3%
63%
64.7%
кўрсатиш
Do'stlaringiz bilan baham: |
