125
Бир мамлакат фуқароларнинг бошқа давлатларга саёҳат қилиши ёки
туристларнинг мазкур мамлакат минтақасидан чиқиши
пассив туризм
ҳисобланади. Пассив туризм мазкур мамлакат ёки минтақадан пул (валюта) ни
олиб чиқиш омили ҳисобланади.
Саёҳатнинг асосий мақсадидан келиб чиқиб туризмнинг қуидаги турлари
ажратилади: рекреацион, маърифий, илмий, амалий.
Рекреацион туризм – дам олиш, соғломлаштириш ва даволаниш
мақсадидаги туризм. Бунда фуқароларнинг санаторийларда бўлиши (касаллик
варақаси бўлган ва бўлмаган тақтирда ҳам) туризмга кирмайди,
чунки мазкур
ҳолда санаторий–касалхонанинг бир туридир. Одамларнинг дам олиш кунлари
хордик чиқариш, хурсандчилик қилиш, спортбилан шуғулланиш мақсадида
ҳаракат қилиши «ҳафта охири» туризми деб аталади.
Маърифий ёки маданий туризм – муайян дастурга кўра тарихий–маданий
диққатга сазовор жойлар ва ноёб табиий объктлар билан таниши мақсадида
саёҳат қилишдир.
Илмий туризмда конгресслар, симпозиумларва ҳоказоларга ташриф
буюриш устун бўлиб, бунда у одатда экскурсион сафарлар билан тугайди.
Саёҳатни ташкил этиш тавсифига кўра индивидуал, гуруҳли, уюшган ва
ташабусскор (уюшмаган), стационар ва кўчма туризмга ажратишади.
Бир кишининг туманларни кўришт ўхташлар
давомийлиги, ётоқ
шароитлари ва ҳоказолар таърифини ўз ичига олган шахсий режага кўра
саёҳати индивидуал саёҳат деб аталади,худди ўша шароитларда ёки туристик
хўжалик юритувчи субъект режасига кўра одамлар гуруҳи (шу жумладан
оиланинг ҳам) саёҳати гуруҳли туризм деб аталади.
Бир турист ёки туристлар муайян муддатга олдиндан сотиб
олинганйўлланма бўйича туристик хизматлар
мажмуи билан таъминланади
(турбазаларда, санаторийларда, дам олиш уйларида, курсовкалар бўйича дам
олаётганлар). Уюшган туристларга туристик хизматларнинг бир қисминигина
муайян муддатга сотиб олганлар ҳам киради (мисол учун, фақат овқатланиш
учун курсовка).
126
Туристик хўжалик юритувчи субъект билан ўзаро ҳач қандай
мажбуриятлар билан боғланмаган алоҳида турист ёки туристлар гуруҳининг
саёҳати ташаббускор (уюшмаган) туризм деб аталади.
Ташаббускор туризм – ҳаракатланишнинг фаол усулларини қўллаш билан
туристлар томонидан ташкил этиладиган саёҳатдир.
Стационар туризм туристни туристик йўлланманинг бутун амал қилиш
муддатида доимий жойлаштириш ўрни билан боғланган. Кўчма туризм –
саёҳат билан боғланган туризмдир (круизлар, турлар).
Ижтимоий туризм – бу давлат томонидан ижтимоий эҳтиёжларга
ажратиладиган маблағлар ҳисобидан таъминланадиган саёҳатлардир.
Туристик йўлланмаларнинг интенсивлиги бўйича доимий в амавсумий
туризм фарқланади. Туристик минтақаларга йил бўй ва нисбатан бир маромда
борилиши доимий туризм деб аталади. Бу авваламбор машҳур
цивилизация,
маданият, соғломлаштириш марказлари учун хосдир: жаҳоннинг машҳур
шаҳарлари, курортлар, ноёб минерал сув ва балчикларга эга бўлган жойлар.
Айрим минтақалар туристларни кўпроқ йилнинг муайян вақтида жалб
этади. Бунда туризм мавсумий туризм хисобланади. Йилнинг факат муайян
вақтида бориб кўриладиган туристик минтакалар (мисол учун, ёзда ёки қишда)
бир мавсумли туристик минтақалар сифатида тавсифланади. Йилнинг исталган
вақтида (қишда ҳам, ёзда ҳам) бориб кўриладиган минтақалар икки мавсумли
деб аталади. Мазкур туристик минтақани туристларнинг келиб кўриш
мунтазамлигига қараб мавсумлар юқори даражада (яъни тўлиб кетган), сокин
(ўртача даражада) ва жимжит (сокин, туристлар деярли келмайдиган)
мавсумларга бўлинади.
Туристларнинг саёҳатда булиш давомийлигига қараб қисқа муддатли ва
давомий туризмга ажратилади. Қисқа муддатли туризм – саёҳат 3 суткадан
кўп давом этмайдиган туризмдир.
Давомий туризм – саёҳат муддати уч суткадан ошадиган туризмдир.
Саёҳатда бўлиш муддатидан келиб чичиқиб туризмнинг эҳтиёжлари жиддиё
равишда ўзгаради.
127
Саёҳат вақтини муайян (доимий) йўналишда қисқартириш туристнинг
транспорт таркибийлиги улуши (яъни унинг транспортга сарфлари)
харажатларининг квпайишига олиб келади. Туристларнинг ёшидан келиб чиқиб
болалар, ёшлар, катта ёшлар туризми ажратилади.
Ҳамкорлик ҳилиш шаклига қараб туристик гуруҳлар
билан валютасиз ва
валютали алмашишни ажратиш мумкин. Валютсиз алмашиш муайян кунлар
давомида кўрсатиладиган хизматларнинг тенглиги асосида туристик
гуруҳларнинг ўзаро бориб келишларидан иборат. Валюта асосида шерикчилик
туристик гуруҳларнинг хўжалик юритувчи субъектлар билан ҳамкорлик
қилиш кўрсатиладиган хизматлар учун шериклар келишиб олган валютадаги
тўловлар назарда тутади: қоидага кўра икки тарафлама битимларда бир кунлик
комплекс хизмат кўрсатишнинг валюта қиймати белгиланади.
Халқаро туризмнинг урушдан кейинги амалиётида тез кўламларда
парадорес ва таймшер ривожлана бошлади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
