Vazirligi toshkent farmatsevtika

Turli protonlarning kimyoviy siljish jadvali

Proton turlari	Kimyoviy siljish mil.ulush	Proton turlari	Kimyoviy siljish mil. ulush
Siklopropan	0,2	Xloridlar NS-SL	3.0-4.0
^Birlamchi-SN3	0,9	Bromidlar HC-Br	2.5-4.0
^Metoksil^–^O-SN3	2,8-3,5	Yodidlar HC-J	2.0-4.0
^Ikkilamchi^–^SN2	1,3	Spirtlar HC-OH	3.4-4.0
Uchlamchi – SN	1,5	Oddiy efir /HC-O-P	2.0-2.2
Vanil – X=SN	4,6-5,9	Murakkab efir	9-10
Atsitelen-S=S- N	2,0-3,0	Aldegidlar –CHO	5-15
Aromatik – Ag-N	6,0-8,5	Gidroksil –OH	4.0-12.0
Benzil Ag-S-N	2,0-2,3	Fenollar Ar-OH	15-17
^Karbonil^SN3^S=O	2,1-2,6	Snollar C=C-OH	10.5-12
Allin-S=S-SN	1,7	Karboksil R-COOH	1.0-5.0
Ftoridlar N-S-F	4,0-4,5	^Alin^R-NCH2

Ko’pgina funksional gruppalar protonlarning kimyoviy siljish intervali 1 – 2 mil ulush tashkil etganda, aminogruppa va spirtlar gruppasining proton signallari 5 -10 mil ulush diapazonida kuzatiladi. YAMR spektrining bu xususiyatini tushunish uchun YAMR signalini xolatini aniklovchi 2 xil faktorlar Bilan tanishish kerak.
Paramagnit toklar. Kimyoviy almashish.
A). Paramagnit tok.

Paramagnit tok elektronlarni tuyinmagan boglari Bilan tashkaridan kuyilgan magnit maydoni atrofidagi kuchlanish chiziklarining aylanishi natijasida xosil buladi. Bu tok protonga yakin bulgan lokal magnit maydonini va ularni geometrik joylashishini ikkilamchi bogga nisbatan uzgartiradi. Ikkilamchi bogi bulgan ba’zi bir molekulalar paramagnit toki kuchlanish chiziklarining yunalishi kuyidagi rasmda berilgan.

Benzol va aldegid gruppalari yuzasida joylashgan protonlar tashki magnit maydonga parallel yunalgan paramagnit yunalgan paramagnit toklar oblastiga tushadi.

SHuning uchun bu protonlar kuchsiz maydonda rezonanslanadi. Konusda (-) joylashgan proton signallari siljishini paramagnit ekranlashi deyiladi, (+) ishorali konus oblastida paramagnit tok berilgan maydonda ^N0 ^{karama-karshi yunalgan, shuning uchun kushni molekula protonlari joylashgan maydonlarda kuchlirok} rezonanslashadi. Protonlarning shunday ekranlanishi diamagnit ekranlanish deyiladi.

Atsetilen protoni diamagnit ekranlanish (+) ishorali konusdagi atsetilen molekulasida joylashgan. SHuning uchun uning signali kuchli maydonlarda kuzatiladi. (b) Kimyoviy almashinish (protonlar migratsiyasi) –NH,-OH,-SH gruppasidagi proton labildir, ya’ni xarakatchan bulib, geteropolyar kuchga nisbatan va –NH,-O-H,-SH, kimyoviy boglanishlari

-S-N bogiga nisbatan barkarordir.

Shuning uchun bu gruppa protonlari bir molekula ichida yoki kushni molepkula ichida doimo almashib turadi. Bunday almashinish protsessii kimyoviy almashinish yoki migratsiya deyiladi. –NH vaOH gruppalari protonlarni migratsiyasini YAMR signali xolatiga ta’sirini kurib chikamiz.

Proton almashinishi yuk vaktida juda past xaroratda, –NH vaOH gruppa protonlariga xos aloxida 2 ta signal kuzatiladi. Xarorat kutarilishi Bilan ikkala signal yakinlashadi va bitta umumiy signal xosil buladi.

Signallar soni

Bir xil stereo kimyoviy uralgan va bir chastotali signal xolidagi protonlar ekvivalent protonlar deyiladi. Xar xil stereo kimyoviy uralgan protonlar noekvivalent deyiladi. Etil spirti spektrida 3 ta signal bulib, ular 3 ta gruppa protonlariga tegishlidir. Kuprok ekranlangan metil gruppa protonlari uzaro ekvivalentdir, shuning uchun ular kuchli maydonlarda fakat 1 ta signal kursatadi.

Metilen gruppasining 2 protoni bir xil uralishiga ega, shuning uchun ular uzaro ekvivalentdir. Spirt molekulasidan metilen gruppasi protonlari kushni kislorod atomiga dezekranlangan ta’sir kursatgani uchun uzining signallari metil gruppasi signaliga nisbatan kuchsizrok maydonda joylashgan. Gidroksil gruppa protonlari kuprok dezekranlangan vash u sababga kura uning signali kuchsiz maydonda joylashgan, ya’ni avvalgi 2 signaldan chaprokda.
Shunga asosan:

Atsetonning oltita ekvivalent protonlari uchun bita signal, etil xlorid uchun ikkita signal: a-uch protonli, v-ikki protonli va propil xlorid uchun (a,v,s) kuzatiladi.

Protonlar kimyoviy, magnit yoki stereo kimyoviy ekvivalent bulishi mumkin. Stereo kimyoviy ekvivalent protonlar magnit ekvivalegt bulishi mumkin.

Stereo kimyoviy ekvivalent protonlar kushbog yoki uglerodning assimmetrik atomiga bir xil bushlikda joylashgan.

Stereo kimyoviy noekvivalentlikka xos izobutileng 2 ta signal, 2-brompropen -3 ta signal, xlorvinil – 3 ta va metilsiklopropan – 4 ta signal xosil kiladi.

Ammo metil guruxining protonlari magnit ekvivalentli xisoblanmaydi.

S-S atrofida tez konformatsion aylanish natijasida spektrometr izomerlar aylanishining urtacha sitgnalini yozib oladi va metil gurux protonlari signalini singanligi aniklanadi. Agar aylanish tezligi kichik bulsa, u xolda YAMR signalining spektr ekspozitsiyasida (10^-3 sek) xar bir kolformaning ayrim signallari seziladi.