Vazirligi toshkent farmatsevtika

dD D

^{------- E}makc ^{= = E}makc

dC C
Chizmadan ko‘rinib turibdiki, eritmaning konsentratsiyasi tekshiriluvchi eritmaning molyar nur yutish koeffitsentiga qaraganda qancha ko‘p o‘zgarsa, eritmaning optik zichligi D ham shunday o‘zgaradi. Maksimal nur yutish to‘lqin uzunligida E har doim katta bo‘ladi. Eritmaning optik zichligi D gi bir xil ^{o‘zgarganda D } max ^{qaraganda biroz yuqori bo‘ladi, ya’ni optik zichlikni aniqlash darajasi nur yutish } max ^{, } max <sup>ga qanchalik yaqin bo‘lsa, uni alohida darajasi, shunchalik yuqori bo‘ladi.

</sup>max ^{to‘lqin uzunligida modda eritmasining optik zichligini D o‘lchamning sezgirligini ko‘tarish} imkonini beradi.

^{Bu esa }max <sup>ning yuqori qiymatlarida aniqlash E qiymatlarining sezgirligini oshiradi.

</sup>max ^{bilan birga monoxromatik nur monoxromatorlar yordamida ajratiladi. Fotokolorimetrik usulda} aniqlash modda eritmalarining nur yutish maksimumi kerakli svetofiltri yordamida amalga oshiriladi.
Fotometrik o‘lchashlarning optimal sharoitini tanlash

Buger-Lamber-Ber qonuniga asosan, optik ko‘rsatkich tekshiriladigan modda eritmasining molyar yutish koeffitsenti, eritmaning konsentratsiyasi va yutish qatlamining qalinligiga bog‘liq. Nazariy hisoblashlar va tajribalar fotometrik aniqlashlarda xatoning minimal qiymti optik ko‘rsatkichning 0,2-1 qiymatlariga to‘g‘ri kelishini ko‘rsatadi. SHundan kelib chiqib, aniqlashlarning optimal sharoiti tanlanishi kerak. Ko‘pchilik moddalarning molyar yutish koeffitsenti birning ulushlaridan 10⁵ gacha bo‘lgan oraliqda o‘zgaradi. Yuqorida yutish qatlamining 1 sm qalinligini maqsadga muvofiligi ko‘rsatilgan edi, agar l

=1cm bo‘lsa, optimal hisoblanadigan optik ko‘rsatkich qiymatini 0,5 deb olinsa, molyar yutish koeffitsenti ^{100 bo‘lgan eritma uchun konsentratsiyasi S}x^{=0,5/100=0,005 bo‘lishi kuzatiladi.}

Agar moddaning molyar yutish koeffitsenti 1000 bo‘lsa, optik ko‘rsatkichning 0,5 bo‘lgan qiymati uchun konsentratsiyasi

^Sx^{=0,5/1000=0,0005 bo‘ladi.}

Tekshirish uchun olingan modda eritmasining optik ko‘rsatkichi katta bo‘lsa, optimal sharoit tanlash uchun eritmaning konsentratsiyasini yoki yutish qatlamining qalinligini kamaytirish zarur. Optik ko‘rsatkich juda kichik bo‘lganda yutish qatlamining qalinligini oshirish orqali optimal sharoitni tanlanishi mumkin. Bunday o‘lchashlar eritmadan o‘tayotgan nurning to‘lqin uzunligi optik ko‘rsatkichning eng katta qiymatiga mos keladigan soxasida amalga oshirilishi kerak. Bu soxada yutish

eng katta qiymatga ega bo‘ladi. Agar tekshiriladigan modda bir nechta yutish yo‘laklariga ega bo‘lsa, yutish koeffitsenti eng katta bo‘lgan yo‘lak (optik ko‘rsatkichning eng katta qiymatiga to‘g‘ri keladigan uchinchi soxasini) tanlanadi.

Svetofiltr shunday tanlanadiki, tekshiriluvchi moddaning nur yutish spektriga asoslangan xolda rangli eritmaning maksimal nur yutish spektri va svetofiltrning, ya’ni eritmaning nur yutish maksimumi svetofilrning nur o‘tkazish maksimuminiga (nur yutish minimumi) to‘g‘ri kelishi kerak.

Agar svetofiltrning yoki tekshiriluvchi eritaning nur yutish spektri xarakteristikasi ma’lum bo‘lmasa, svetofiltr eritmaning rangiga moslab tanlanadi.

Rangli eritmalar va ularga xos svetofiltrlar.

Eritma rangi	^max	Svetofiltr rangi
Sariq-yashil	400-450	Qizil- binafsha
Sariq	450-480	Zangori
Sariq-qo‘ng‘ir qizil	480-490	YAshil-zangori
Qizil	490-500	Zangori-yashil
Qizil alvon	500-560	YAshil
Binafsha	560-575	Sariq-yashil
Zangori	575-590	Sariq
YAshil-zangori	590-625	Binafsha
Zangori-yashil	625-700	Qizil

^{Agar eritmaning nur yutish to‘lqin uzunligi maksimumi }max ^{ishlatilayotgan fotoelementning sezgirlik} maksimumiga to‘g‘ri kelmasa, u xolda svetofiltr tajriba yo‘li bilan tanlanadi, buning uchun har gal svetofiltrlar bilan eritmaning optik zichligi D o‘lchanadi. Berilgan rangli eritmaning qaysi svetofiltrdagi optik zichlik qiymati eng yuqori bo‘lsa, shu svetofiltr fotometriya usulida aniqlash uchun to‘g‘ri keladi

2. 
   Agar tekshiriluvchi eritmaning rangi bilan tekshirish uchun tanlangan reaktivi (R) rangi bir xil bo‘lsa va nur yutish spektri bir xil bo‘lsa, u xolda eritma optik zichligi D maksimal nur yutish oralig‘ idan emas, ^{balki optimal nur yutish (}opt^{) oralig‘ida o‘lchanadi, yani tekshiriluvchi eritma bilan reaktivning shunday} to‘lqin uzunligida (yoki spetrning o‘sha qismida) o‘lchanadiki, bunda tekshiriluvchi eritma va reaktivning optik zichliklari orasidagi o‘zgarish D yuqori qiymatga ega bo‘ladi. Bu xolda fotometriya usulida eritmani ^{tekshirish uchun }opt ^{da maksimal nur o‘tkazuvchi svetofiltr qo‘llaniladi.}
   

Svetofiltrning berilgan to‘plamida va uning spektral xarakteristikasi bo‘lmasa tekshiriluvchi moddaning optik zichligini D va xuddi shu konsentratsiyada reaktivning optik zichligini o‘lchash uchun setofiltr tajriba yo‘li bilan tanlanadi va shu berilgan ham ma svetofilrlarda optik zichlik o‘lchanadi.

Tekshiriluvchi eritma bilan reaktiv optik zichliklari qiymatlari orasidagi o‘zgarish qaysi svetofiltrni ishlatilganda eng yuqori qiymatga ega bo‘lsa o‘sha svetofiltr tekshiriluvchi moddani fotometrik usulda aniqlashda mos keladi.

3. 
   Tarkibi jihatdan bir-biriga yaqin rangli eritmalarning bir xil bo‘lib, faqat maksimal nur yutish xolati bilan farq qilsa, u xolda eritmani fotometrik usulda aniqlash izobestik nuqtaga (spektr chiziqlar kesishgan nuqta) ega bo‘lgan to‘lqin uzunligida olib boriladi.
   

Izobestik nuqtada ikki modda aralashmasi eritmasi rangli moddalarning aralashmasida aniqlanayotgan bir xilda nur yutishga ega bo‘ladiki, shuning uchun tekshiriluvchi eritmani muvozanat saqlovchi rangli eritma formasi ishtirokida tekshirish natijalariga ta’sir ko‘rsatadi.

Fotometriyada rangli eritmalar uchun qo‘llaniladigan svetofiltrlar to‘plami quyidagi talablarga rioya qilish kerak: a) svetofiltoning maksimum nur o‘tkazish spektr bo‘yicha filtrdan-filtrga, spektrning bir xil qismlarini o‘z ichiga olib siljishi kerak. b) svetofiltr. UB va infroqizil nurni to‘liq yutishi kerak. v) svetofiltr yuqori qiymatli o‘tkazish koeffitsentiga ega bo‘lgan xolda qisqa intervaldagi to‘lqin uzunligini o‘tkazishi kerak.