Вазирлиги тошкент давлат миллий рақс ва хореография олий

EMIL ZOLYA (1840-1902-y.) 
Zolyaning adabiyot va teatr haqidagi fikr-mulohazalari zamonaviy hayotni bo'yamay, 
bezamay, uning dardu quvonchlarini borlig'iclia ko'rsatishga qodir, jamiyat taraqqiyotining yangi 
bosqi-chiga monand yangi san'at yaratish g'oyasi bilan sug'orilgan. Zolyaning «Tajribaviy 
roman» (1880), «Bizning dramaturglarimiz* (1881), «Teatrda naturalizm* (1881) kabi 
maqolalari natura-lizmning asosiy dasturiy risolalari bo'lib, ularda fransuz dramatik teatrining 
ahvoli keng yoritiladi, avvalo, repertuarni yangilash muammosi olg'a suriladi. Zolya 
takrorlanaverib. siyqalanib ketgan usullar bilan oldi-qochdi «sahnabop» pyesalardan voz 
kechishga chaqirdi. «Drama ilmiy uslubga asoslanishi lozim», ya'ni «biror in-son yoki insonlar 
guruhi tarixi olinib, ularning sa'y-harakati china-kamiga tasvirlanishi lozim». «Bunday 

---

58 
asarlarning kuchi kuzatuvning aniqligi, tahlilning teranligi, voqcalarning mantiqan o'zaro 
bog'liqligi» bilan belgilanadi. 
Zolya dasturining xalqchilligi uning xalq hayotini aks ettiruvchi xalq dramasi haqidagi fikr-
mulohazalarida ham o'z aksini topgan edi. Zolya naturalistik drama paydo bo'lsa, u teatr tizimini 
butkul o'zgartirishga olib keladi. deb liisobladi; agar pyesada ayni hayot parchasi qad 
ko'targudek bo'lsa, bu o'z-o'zidan teatr tomoshaviyli-giga urg'u beruvchi zamonaviy spektakl 
turidan voz kechishga olib keladi. Hayotni o'rganuvchi va iloji boricha uni oddiyligicha 
ko'rsatuvchi aktyorni u eng ibratli aktyor deb tushundi. 
Zolya teatrni tubdan qayta qurish dasturini ishlab chiqarkan, rejissura masalasini alohida 
masala tarzida ko'zdan kechirmagan. Holbuki u ko'zda tutgan teatr - bu dramaturg teatrigina 
emas, avvalo, rejissor teatridir. 
«Tereza Raken* (1873) Zolyaning eng yirik pyesasi hisobla-nadi. Unda muallif hayotni aniq 
va haqqoniy tasvir etishning «umumiy naturalistik usuli»ni belgilashga harakat qildi. Pyesada bir 
burjua oilasining so'niq hayot tarzi butun ichki ikir-chikirlarigacha qamrab olingan holda tasvir 
ko'zgusidan o'tkaziladi. Tereza Ra-kenning o'z erining do'stiga ishqi tushib qolishi bilan 
diqqinafas bu oila hayotida portlash yuz beradi: telbanamo sevgi jazavasida Tereza va Loran 
Terezaning eri Kamilni o'ldiradilar. Oshiqlar qilg'ilikni qiladilaru, vijdon azobida qoladilar. Har 
qadamda ularni marhumning arvohi izma-iz quvib, qasos olayotgandek bo'laveradi. 
Pyesada o'ldirish voqeasi, so'ng oshiqlarning ruhiy xastalikka uchrab, vasvasaga tushishlari, 
so'ng halokatlari birma-bir va mutta-sil ravishda tasvirlanadi. 
Zolya teatrni yangilash yo'lida shunday fidoyilik ko'rsatdiki, uning teatr haqidagi fikr-
mulohazalari hozirda ham o'z ahamiyatini saqlab kelmoqda.