Вазирлиги тошкент давлат миллий рақс ва хореография олий

Черков драмаси 
 
Илк ўрта аср театр санъатининг яна бир тури 
черков драмаси
бўлган. Черков дин 
ақидаларини ташвиқ этиш мақсадида театр воситаларидан унумли фойдаланишга 
уринади. IX асрдаёқ лицейларда Исонинг дафн этилиши ва тирилиши ҳақидаги 
афсоналардан айтишма қоидалар ишлаб чиқилади. Шундай диологлардан Исо тобутини 
қуршаган уч Мария ва малоика саҳнасидан иборат илк черков дарамаси (литургик драма) 
пайдо бўлди. Черков драмаси бора-бора мураккаблашади, 
“актёрлар” кийим 
кечакларинанг хили ортади, сўз ва ҳаракатларни аниқ кўрсатиб берувчи “режиссёрлик 
қоидалари” битилади. Буларнинг жамини руҳонийлар ўзлари бажо келтиради. Лекин 
драманинг лотин тилида бўлиши, оҳангдор ваъзхонлик унинг таъсир кучини бир даража 
қирқиб қўяр эди. Шу сабабдан ҳам черков ўз “театри”ни ҳаёт ҳақиқатига 
яқинлаштиришга, драмани ҳаёлотдан ҳила узоқлаштиришга қарор қилади.
 
Дунёвий драматургия. Адам де Ла-Аль 
 
Янги реалистик драманинг илк маҳсули француз шаҳри Арасдан чиққан қўшиқчи 
шоир Адам де Ла-Аль (1238-1287йиллар атрофи)нинг номи билан боғлиқ. Адам де Ла-Аль 
шеърият, мусиқа, театрга бўлмиш қайноқ севги, эҳтирослар оғушида ҳаёт кечирган. У 
Парижда, кейин Италияда Карл Анжуйски саройида яшади ва шоир, созанда ва драматург 
сифатида дурустгина шуҳрат топди.
Унинг “Шийпондаги ўйин” номли биринчи пьесаси 1262 йили ёзилиб, шу йилдаёқ 
она юрти Аррасда қўйилган. Пьесанинг бадиий тўқимасида уч: лирик-маийший; ҳажвий 
муболаға ва халқ-ҳаёлот йўналишлари яққол кўзга ташланиб туради. “Шийпондаги 
ўйин”нинг биринчи қисмида ёш йигит Адамнинг илм фанни эгалаш ниятида Прижга 
кетажаги хақида ҳикоя қилинади. Шу ерда ўз касалмандлигини рўкач қилиб, ўғли Адамга 
пул беришдан бош тортувчи ота Анри саҳнаси берилади. Шундан кейин Адамнинг ўз 
рафиқасига бўлган қайноқ лекин ҳозир сўнган шоирона севгиси ҳақида сўз боради. 
Маиший турмуш унсурлари аста-секин ҳажвга ўтади. Анрининг касалли хасислик экани 
ошкор этувчи табиб пайдо бўлади. У Арраслик мулкдор фуқароларнинг номини бирма-
бир санайди, англашиладики, буларнинг аксари хасислик дардига мубталодирлар. 
Пьесанинг хажвий йўналиши кутилмаганда эртак шаклига кўчади. Шу важдан, қўнғироқ 
бонги ҳайирлашув базмига Адам таклиф этган париларнинг келаётганидан дарак беради. 
Адам де Ла-Аль ижодида халқ поэтик санъати ва хажвияси манбалари ўзаро 
уюшган эди. Унинг асарларида бўлғуси уйғониш даври театри куртаклари мужассам 
топди. Лекин ўрта асрлар давомида Адам де Ла-Аль ижоди ҳеч ким томонидан давом 
эттирилмай қолди. Шодлик ва эркин тафаккур шуъласи черков тазйиқи-ю шаҳарларниннг 

---

16 
бехосият ҳаёти кўланкаси остида қолиб кетди. Реал ҳаёт олами ҳажмий йўсинда 
фарсларда ўз ифодасини топди. Гоҳ бозор жарчилари, гоҳ лўттибоз ҳакимлар, гоҳ 
сўқирларни етакловчи тамагирлар – қаҳрамони сифатида майдонга чиқадилар. XV асрда 
фарс жанри ўз тараққиётининг чўққисига кўтарилади. XIII асрда эса ўз мавзуларни ҳаётий 
воқеалардан олган, лекин динга дахлдор – миракл театрининг пайдо бўлиши билан 
комедия ҳовури босилилб қолади.