Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Mintaqaviy (turnan) daraja uchun: 1-tadbir; 2-tadbir; 3-tadbir; 4-tadbir; 5-tadbir va 9-tadbir;
Boshqarmaviy daraja uchun: 1-tadbir; 3-tadbir; 4-tadbir; 9-tadbir; 7-tadbir; 5-tadbir (3, 4, 6, 9-tadbirlar har bir ishlab chiqilayotgan hudud uchun alohida bajariladi).
Respublika (mintaqaviy) daraja uchun: 1- tadbir; 3- tadbir; 4- tadbir; 8- tadbir; 6- tadbir; 7- tadbir (6-tadbir har bir birlashtirilayotgan hudud uchun qaytariladi).
Agar texnologik ro'yxatga yana bitta tadbir muddatli hisobotlarni tuzish uchun ishlab chiqish vusilalaiidan fuydalanish orqali aloqalarning kommutatsiyalangan va ajratilgan kanallari bo‘yicha axborotlar uzatish qo‘shilsa, unda namunaviy tadbirlaming to‘liq majmuasini olish mumkin. Bu tadbirlaming turli birikmalari asosida har qanday tartibga solinuvchi statistik vazifaning tizimli texnologik echimi yaratiladi.
Davlat statistika qo‘mitasida avtonom ajralgan dasturlar majmuasi yordamida tartibga solinuvchi vazifalami yechish texnologiyalarini amalga oshiruvchi AEIChni qo‘llash bilan bir qatorda, ADP asosida loyiha- lashtirilgan AEIChdan ham keng foydalaniladi.
ADP yig‘ma guruhlashtiruvchi xarakterga ega bo'lgan tartibga soluvchi vazifalami yechish uchun mo‘ljallangan dasturiy vositalar majmuasidan iborat bo‘ladi. Paket aniq aks ettirilgan modelli tuzilmagan va o‘zaro boshqariluvchi dasturlar yordamida aloqa qilishning standart vositalariga ega. ADP avtonom bajariladigan dasturlar majmuasidan farqlanadi:
• iqtisodchilarga yig‘ma jadvallar olishning imkoni boricha yagona chizmasini beradi;




§ 17.1. Milliy iqtisodiyotni boshqarish tizimida davlat statistikasining vazifalari


521

• 
  dasturlovchilarni yangidan loyihalashtirilayotgan AEICh har biri uchun noyob dasturiy vositalami yaratish zaruriyatidan xolis qiladi;
  
• 
  dasturiy vositalami o'zgartirmasdan vazifalami (masalan, birlamchi va yig‘ma hisobotlar tuzilishi va mazmunini)yechishni o’zgartirishga yo‘l qo‘yadi;
  
• 
  AEICh ishlab chiqish muddatlarini qisqartiradi;
  

AEICh loyihalashtirishni ko‘p turlarga ajratadi. Davlat statistika qo‘mitasida AEICh loyihalashtirishni avtomatlashtirish uchun mo'ljallangan turli xildagi paketlar keng qo‘llaniladi. Ularni ishlab chiqish asosiga quyidagilar kiritilgan:

1. 
   turli tartibga soluvchi vazifalar uchun ma’lumotlami ishlab chiqishni ta’minlovchi dasturiy modullaming yagona majmuasidan foydalanishga asoslangan tashkiliy uslubiyat birligi;
   
2. 
   axborotlami ishlab chiqishda iqtisodchilar, operatorlar mehnatining eng kam sarflanishi va ShK. resurslaridan oqilona foydalanishga ega iqtisodiy texnologiya;
   

v) vazifalar parametrlariga qayta dasturlamasdan ayrim o'zgartirish- lami kiritish imkoniyatini asoslab beruvchi Statistik vazifalar qo’yilishidagi o‘zgarishlar va qo'shimchalarga nisbatan dasturiy ta’minlanishning mosligi va ko’p variantligi;
g) barcha tartibga soluvchi vazifalar uchun ma’lumotlar ishlab chiqish jarayonlarini qurishning yagona uslubiyatini asoslab beruvchi turlarga ajratish va bir shaklga keltirish;
d) axborotlardan ko’p marta va ko’p vazifali foydalanish maqsadida ularni hisoblash tizimiga bir marta kiritishni asoslab beruvchi ma’lumotlami ishlab chiqishning integratsiyasi.
Ushbu sohadagi ADPdan foydalanish bilan birga AEIChni loyihalashtirishda sozlovchi massivlarining ikki turini, ya’ni birlamchi va yig'ma hisobotlar tarkibiga qat’iy bog’langan ma’lumotnomalami shakl- lantiradi. Birinchi turdagi sozlovchi to’plamlar aniq AEICh uchun yakka tartibda, ikkinchilari esa ko'pgina AEICh uchun umumiy bo'ladi.
Har bir AElChda foydalaniladigan sozlovchi to'plamlarning ko‘p tegishli tartibga soluvchi Statistik vazifaning qo‘yilishi ADP kirish tilining shakllantirilgan bayonidan iborat.
Dasturiy modullaming an’anaviy majmuasi va dasturiy ta’minlanishini yaratish va faoliyat yuritishning yuqorida bayon qilingan tamoyili asosida qo’llanilayotgan ADPda tartibga soluvchi vazifalar, modullami yechishni to‘liq amalga oshiruvchi quyidagi namunaviy dasturlar ishlab chiqilgan:

• 
  birlamchi hisobotlami kiritish, nazorat qilish va yozish;
  
• 
  birlamchi hisobotlarga tuzatishlar kiritish;
  
• 
  ma’lumotlami shakllantirish;
  
• 
  yig'ma hisobotlami bosib chiqarish.
  

522


17 - bob. Statistikaning avtomatlashtirilgan axborot tizimlari va texnologiyalari


Tartibga soluvchi vazifalarni yechishda ADP dasturiy modellari va sozlovchi massivlaming o‘zaro aloqasi 7.3-rasmda berilgan.
ADP asosida yuzga yaqin tartibga soluvchi Statistik vazifalarni avtomatlashtirilgan holda yechish uchun tizimli va mahalliy AEIChning ishchi loyihalari ishlab chiqilgan va tatbiq etilgan. Ushbu paketlar tufayli mehnat xarajatlari 2—3 martaga qisqaradi va yaqin AEIChlarni loyihalashtirish uchun qiymatiy xarajatlar ancha kamayadi hamda Statistik axborotlar ishlab chiqishning namunaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ishlab chiqish hisobiga ulardan foydalanish ham soddalashtiriladi.


Dasturiy ta’minotni yuritish


Ko‘rsatkichlar
bo‘yicha MB
ishlab chiquvchi


0‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo'mitasining bosh
hisoblash markazi


MB
administratori


MB kiritish va
yuritish va


Hisoblash
kompleksi


Tarmoqlar bo'yicha
bo‘limlar


Axborotlar to'g’riligi to‘ liqligini ta’minlash


Statistikaning elektron pochtasi asosida MB to‘plamini uzatish


Statistika Qo’milasining
LHT


Dasturiy ta’minotni yuritish


MB faollashtirish va yuritish


Ichki foydalanuvchilar
(Qo’mita boshqamalan)


Tashqi foydalanuvchilar
(statistikaning hududiy or-
ganlari. boshqaruv organla-
ri

3. 
   rasm. K.MB muhitida ma’lumotlar bazasining shakllanishi,
   faollashuvi va faoliyat yuritish texnologiyasi.
   

§ 17.2. AXBOROT XIZMATLARINI KO'RSATISH YO'LLARI
Axborot xizmati ko‘rsatish vazifalarini yechish uchun axborot-kommuni­katsiya texnologiyalarining ikki turi: ko’rsatkichlar bo’yicha ma’lumotlar banki va tayyor hujjatlar bankidan foydalaniladi.




§ 17.2. Axborot xizmatlarini ko'rsatish yo'llari


523