Vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tarix fakulteti

Xulosa.
 
 
Prezident I.A.Karimov ta’riflarida ifodalangan ―botiniy kuch‖, ―insonning, 
xalqning kuch-qudrati‖ o’rniga bizga goh ―insonning ichki, botiniy, yashirin 
dunyosini‖, goh ―moddiy hayotni‖ aks ettiruvchi qandaydir passiv ―ko’zgu‖ 
ro’para qilinmoqda. O’ta cho’zilib ketgan ikkinchi ta’rifda esa mantiq uyoqda 
tursin, jumla tuzishning oddiy maktab o’quvchilaridan talab qilinadigan grammatik 
qoidalariga ham rioya qilinmagan
1
. Albatta, ushbu o’quv qo’llanma doirasida
ma’naviyat xususida bildirilayotgan yuqoridagi singari barcha ayqash-uyqash fikr-
mulohazalarni batafsil tahlil etish imkoni yo’q. Ammo bunday ―ta’riflar‖ 
keltirilgan kitoblar talabalarga ―o’quv qo’llanma‖ sifatida tavsiya qilinayotgani va 
oliy o’quv yurtlarida shular asosida darslar o’tilayotilgani nazarda tutilsa, 
vaziyatning qanchalik jiddiy ekanligi ma’lum bo’ladi. Bir jumla bilan bunday 
―asar‖larning ko’pchiligida uchraydigan umumiy kamchilikni ifodalaydigan 
bo’lsak, uni yangi voqelikka oid tushunchalarni eski andazalar qolipida talqin 
etishga urinish deyish mumkin. Masalan, oxirgi misoldagi qarashning eskichaligi 
shundaki, muallif «Ma’naviyat moddiy hayotni aks ettiradi»
 
deb, yana moddiyatni 
birlamchi, ma’naviyatni esa passiv (ko’zgu singari), ikkilamchi hodisa sifatida 
talqin etmoqda
 
Shu bilan ma’naviyat hodisasining mustaqil mohiyati inkor etilib, u 
moddiyatga to’liq tobe qilib qo’yiladi. Buning oqibatida ma’naviyatga 
yaratuvchilik quvvatiga ega bo’lgan alohida kuch deb qarash imkoni kesiladi.
Xulosa qilib aytganda, ushbu sohada jiddiy nazariy tadqiqotlar o’tkazmasdan 
turib, ola-tasir o’quv qo’llanmalar yozib tashlash amaliyoti talabalar ongida
―ma’naviyat nima?‖ degan savolga tayinli javob shakllanishiga to’sqinlik 
qilmoqda. Jiddiy nazariy tadqiqotlar o’tkazish uchun esa, avvalo, ajdodlarimiz 
yaratgan milliy ma’naviy merosimizni yaxshi biladigan olimlar jamoasini tuzish 
kerak bo’ladi. 
Bugun biz insonni birinchi o’ringa qo’yib, uning yaratuvchilik fazilati, 
ijtimoiy faolligi, ma’naviy qudratiga urg’u bermoqdamiz. CHunki O’zbekistonning 
buyuk kelajagini shakllantiruvchi bosh omillar – shular. Ammo yuqoridagi kabi 
ta’riflarda inson moddiy borliqning bir unsuri sifatidagina e’tirof etilib, boshqa 
maxluqotlardan farqli mustaqil mohiyati soyada qolib ketmoqda. Insonning 
mohiyati aslida murakkab bo’lib, ayni moddiyat va ma’naviyatning tutashuvi bilan 
izohlanadi. Ularning qaybiri ikkinchisi orqali ta’riflana boshlasa, inson mohiyati 
haqida biryoqlama tasavvur hosil bo’la beradi. 
Inson qadr-qimmatini himoya etish va erkinlik huquqini talab qilish – bu 
1
So’zimizning isboti uchun jumlani soddalashtirib ko’ramiz: “... ma’naviyat – insonning ruhiyatini ,... qobiliyatini, 
aql-zakovatini,... harakat qi lish va intilish salohiyatidir.” 

---

insonparvarlikdir. 
Inson nafaqat tabiiy ofat, ijtimoiy institutlar taziyqidan, hatto o`z havoi nafsi, 
tanazzulga olib boruvchi mayillardan himoya etilishi uchun insonparvarlik taqazo 
etiladi. Bu inson ma’naviyatida muhitning tarbiyaviy ta’siri va ilm-ma’rifat orqali 
joy oladi.