Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Keys stadi. Giffen tovarlarini izlash

Oldin har qanday haqiqiy Giffen tovarlari hech o`rganilganmi? Ba'zi tarixchilar, kartoshka 19 asrda Irlandiyada kartoshka ocharchilik paytida Giffen

tovari bo`lgan deb taxmin qilishgan.Kartoshka xalq oziqlanishining katta bir qismi bo`lganda, shunday edi kartoshka narxi oshdi, bu holda katta daromad ta'siri bo`lgan. Odamlar o`zlarining past turmush standartiga javoban qimmat bo`lgan go`shti iste’molini qisqartirib,asosiy tovar kartoshkani ko`proq sotib olishdi. Shunday qilib, kartoshkaning yuqori narxi aslida kartoshkagatalab miqdorini ko`tardi deb ta'kidlandi.
Robert Jensen va Nolan Miller tomonidan o`tkazgan tadqiqotlarida Giffen tovarlari borligi uchun shunga o`xshash, lekin ko`proq aniq dalillar asosida ishlab chiqildi. Bu ikki iqtisodchilar XitoyningHunan viloyatida 5 oy davomida dala tajriba o`tkazishdi.Ular tasodifiy tanlangan uy ho`jaliklariga mahalliy asosiy oziq- ovqat bo`lgan guruchnisotib olishga subsidiyaga voucher berib, guruch iste'moli qanday o`zgarishini o`lchash uchun tadqiqotlarda narxni o`zgartirildi. Ular kuchli dalilbo`lgankambag'al uy ho`jaliklari Giffen holatininamoyish etdilar. Guruch narxining pasayishigavaucher subsidiyalariguruchga talab hajmini kamaytirdivasubsidiyaniolib tashlashqarama-qarshi ta'sir qilgan. Jensen va Miller "bizningbilimimizningeng yaxshisi, bu birinchi keskin empirik dalil Giffen holati bo`ladi" deb yozgan edi.
Shunday qilib, iste'molchi tanlovi nazariyasi, talab egri chizig`iniyuqoriga yo`naltiradi vaba'zan aslida g'alati hodisa sodir bo`ladi. Natijada, biz birinchi 4- bo`limda ko`rgantalab qonuni butunlay ishonchli emas. Bu Giffen mahsulotlar juda kam debaytish xavfsiz.

Ish haqi ishchi kuchi taklifiga qanday ta'sir qiladi?

Hozircha, iste'molchi tanlovi nazariyasini biz bir kishi daromadiniikki tovarlar o`rtasida qanday ajratishini tahlil qilish uchun foydalandik. Biz shu nazariyani inson qanday qilib vaqtni taqsimlashini tahlil qilishda foydalanishimiz mumkin. Odamlar vaqtlariningayriminidam olishgava ba'zisiniishlashgasarf qiladi, chunki ular iste'mol mollarini sotib olishlari kerak. Vaqt-taqsimotining mohiyatidam olish va iste'mol o`rtasidagi tanlovmuammosidadir.
Salli erkin dasturiy ta'minot dizayneriduch kelgan qarorni ko`rib chiqaylik. Sally haftasiga 100 soat uyg'oq. U bo`sh vaqtini velosiped uchish, televizor
tomosha qilish, va iqtisodiyotni o`rganishgasarflaydi. U qolgan vaqtinikompyuter dasturi ishlab chiqishgasarflaydi. U dasturiy ta'minot rivojlantirishninghar soatiga u $ 50 oladi va uni iste'mol mollari — oziq-ovqat, kiyim-kechak vamusiqa yuklab olishga sarflaydi. Uning ish haqi ($ 50) Sally duch keladigan hordiq va iste’mol o`rtasidagi tanlovda aks etadi. Dam olgan vaqtida u yutqazadi, ishlashning qo`shimcha har soatida u iste'molning $ 50ni oladi.
13-rasm Salli byudjet sig`imini ko`rsatadi. Agar u barcha 100 soatni dam olishga sarflasa,u iste'molga ega emas. U barcha 100 soatiniishgasarflasa, u $ 5000 haftalik iste'molga ega,lekin hordiq chiqarishi uchun vaqti yo`q. U haftasiganormal 40-soat ishlasa, u 60 soat bo`sh vaqtva $ 2,000 haftalik iste'mol ega bo`ladi.
13-rasm Sallining iste'mol va hordiq afzalliklarini tasvirlovchi befarqlik egri chiziqlaridan foydalanadi.

Bu yerda iste'mol va dam olish Sally tanlayotgan ikki “tovarlar” bo`ladi. Sally har doim ko`proq bo`sh vaqt va ko`proq iste'molni afzal ko`rgani uchun u quyidagi befarqlik egri chizig`idagi nuqtalardan ko`ra yuqoridagi egri chiziqlardagi nuqtalarni afzal ko`radi.

Soatiga 50$ ish haqida, iste'mol va hordiq kombinatsiyalaridanSally belgilangan nuqta orqali ifodalangan "optimal" ni tanlaydi. Bu byudjet sig`imi chizig`ida yotgan eng yuqori I₂befarqlik egri chizig`i nuqtasi hisoblanadi.
Endi Sallining ish haqi soatiga $ 50 dan $ 60 ga ortsa nima bo`lishini muhokama qilamiz. 14-rasm ikki mumkinbo`lgan natijalarini ko`rsatadi. Har bir holda, byudjet sig`imi, chap grafikdako`rsatilgan, BC₁ dan BC₂ga tashqarigasiljiydi. Jarayonida, byudjet sig`imi tik bo`libnarxlarning nisbiy o`zgarishi akslantiradi: Yuqori ish haqida Salliboy berilgan bo`sh vaqtning har soati uchun ko`proq iste'mol oladi.
Sallining afzalliklari, uning befarqlik egri chizig`ida ko`rsatigan, yuqori ish haqi qanday qilib iste'mol va bo`sh vaqt bog'liq uning tanloviga javob berishinianiqlaydi. Har ikki qismda, iste'mol o`sadi. Hali hambo`sh vaqtningish haqi o`zgarishiga javobi ikki hollarda farq qiladi. (a)qismda Salli yuqori ish haqiga javoban kamroq hordiq oladi. (b)qismda Salli ko`proq hordiq bilan javob beradi.
Hordiq va iste’mol o`rtasidagi Sallining qarori uning mehnat taklifini belgilaydi, chunki ko`proq dam olsa, u kamroq vaqt ishlaydi. 14-rasmning har bir qismida, o`ng rasm Sallining qarorida nazarda tutilgan mehnat taklifi egri chizig`i ko`rsatilgan. (a)qismida, Salliningyuqori ish haqi kam dam olish va ko`p ishlashini ko`rsatadi, bunda mehnat taklifi egri chizig`i yuqoriga yo`nalgan. (b)qismda, Salliningyuqori ish haqi ko`proq dam olish va kam ishlashni ko`rsatadi, shunday ekan mehnat taklifi egri chizig`i "Orqaga" yo`nalgan.
Avvaliga, orqaga yo`nalgan mehnat taklifi egri chizig`iboshqotirmali bo`ladi. Nima uchun shaxs kam ishlab yuqori ish haqi olishi kerak? Javob yuqori ish haqiga daromad va almashtirish ta'siridan kelib chiqadi.
Birinchi bo`lib almashtirish ta'sirini ko`rib chiqaylik. Sallining ish haqi ko`tarilsa, hordiq iste'mol nisbatan ko`proq qimmatroqbo`ladi va bu Sallinihordiq o`rniga iste'molgayetaklaydi. Boshqacha aytganda,almashtirish ta'siri Salliniyuqori ish haqiga javoban qattiqroq ishlashga undaydi va bu mehnat taklifi egri chizig`ini yuqoriga yo`naltiradi.
Endi daromad ta'sir ko`rib chiqaylik. Sallining ish haqi ko`tarilsa, u yuqoriroq befarqlik egri chizig`iga ko`tariladi. U oldingiga qaraganda endi yaxshiroqdir. Modomiki iste'moli va dam olish, ham normal tovar ekan, u yuqori iste'molini va ko`proq dam olishdan bahramand bo`lishni istaydi. Boshqacha qilib aytganda,
daromad ta'sir kam ishlashga va bumehnattaklifiegri chizig`ini orqaga yo`nalishiga olib keladi.

Oxir-oqibat, iqtisodiy nazariya ish haqining o`sish Sallini ko`proq yoki kamroq ishlashgaundashi haqida aniq taxmin bermaydi. Agar almashtirish ta'siri Salliga daromad ta'siridan katta bo`lsa, u ko`proq ishlaydi. Agar daromad ta'siri almashtirish ta'siridan katta bo`lsa, u kam ishlaydi. Mehnat taklifi egri chizig`i shuning uchun, yuqoriga yoki orqaga yo`nalgan bo`lishi ham mumkin.