Vazirligi buxoro davlat universiteti «buxoro tarixi» kafedrasi

II.BOB. MUSTAQILLIK YILLARDA TARIXCHI OLIMLAR TOMONIDAN BUXORO AMIRLIGIDA HARBIY QO’SHIN TUZILISHINI O'RGANILISH TARIXI
2.1. XVI — XIX asrning birinchi yarmi O’zbek xonliklar davrida Buxoro amirligi
Bu davrda Movarounnahrda hokimiyat uchun uzoq yillik urushlar, ichki nizolar kuchayib ketdi. Siyosiy tushkunlik avj oldi, bu. mamlakat iqtisodiga zarar yetkazdi, tashqi olam, o'zga mamlakatlar bilan ham aloqalar susayib ketdi.Nihoyat, XVI asrning ikkinchi yarmida Movarounnahrda mustaqil davlatlar -Buxoro va Xiva xonliklari shakllanib, o'zini tiklay boshladi. XVIII asrning boshida uzoq urushlardan so'ng mustaqil Qo'qon xonligi tashkil topdi. Lekin bu davlatlar o'rtasida ta'sir doirasi uchun har doim urush, nizo davom etib turdi. Umuman XVI — XIX asrning birinchi yarmi siyosiy, iqtisodiy, madaniy hayotda, xalqaro munosabatlarda oldingi yutuqlarni yo'qotish, ko'p sohalarda ortga ketish davri sifatida tarixda ma'lumdir.
Siyosiy hayot mayda mustaqil davlatlar vujudga kelishi bilan xarakterlansa-da, bu omilning o'zi madaniy yuksalish uchun yetarli emas ekanligini namoyon etdi.
Iqtisodiy hayotda ham o'zaro urushlar, nizolar hunarmandlik, dehqonchilik, savdo-sotiq ishlariga katta zarar keltirdi, tashqi savdo aloqalari susaydi.
Madaniy hayotda an'anaviy islom, aqidaparastlikning ta'siri kuchaydi, maorif, ma'rifat sohasida ham asosan diniy ta'limotlar ustunlikni egallay boshladi, oldingi ma'naviy yutuqlarning ta'siri kamaydi. Lekin shunga qaramay madaniy hayotda qator ijobiy natijalar ham yuz berganini ko'ramiz. Xususan, adabiyot, tarixiy ilmlar, san'atning ayrim turlari sohasida yirik adib, shaxslar yetishib chiqdi. O'zbek tilining mavqei kuchayib, u adabiyotda borgan sari keng o'rin egallaganini ko'ramiz.Fors va o'zbek tillaridan adabiy til sifatida keng foydalanila boshlandi. XIX asrning birinchi yarmida har uch xonlikda madaniyat, xususan, adabiyot va tarixnavislik sohasida muhim jonlanish vujudga keldi.
Buxoro amirligi, Qo'qon va Xiva xonliklarida shaharlar rivojlandi, masjidu madrasa, xonaqoh-rabot, hammom, karvonsaroy va shifoxonalar bunyod etildi. Buxorodagi Mir Arab, Abdullaxon II, Abdulazizxon madrasalari, Toshkentdagi Ko'kaldosh madrasasi va Qaffol Shoshiy maqbarasi, Xivadagi Olloqulixon majmuasi, Qo'qondagi Qo'shmadrasa, Norbo'tabiy va Madalixon madrasalari, Modarxon qasri, Xudoyorxon saroyi shular jumlasidandir.