Vazirlar mahkamasi huzuridagi toshkent islom universiteti xodjayeva m. S

Reja
: 
Fayl sistemasi haqida
Sektor nima 
Sektorlarning joylashuvi 
Diskda sektorning fizik adresi 
Tayanch iboralar
: sistemali fayl, tom, sektor,
berilganlar ierarxiyasi 
Fayl – bir xil tuzilishga ega bo'lgan ko'rinishdagi berilganlar yig'indisidir. 
Sistemali fayllar maxsus yig'ilgan mos dasturiy ta'minotdir. Ular faylli 
ma'lumotlarining yaratilishi, yo'qotilishi, tashkil qilinishi, o'qilishi, yozilishiga 
javob beradi. Shuningdek fayllarni ishlatishda mana shu fayllarga boshqarishga 
ham javob beradi. Fayllar sistemasi diskda berilganlarni tashkil qilish usulini yoki 
boshqa berilganlar tashuvchilari tashkillashtirishni aniqlaydi. Masalan, FAT fayl 
sistemasini ko'rib chiqadigan bo'lsak, Operasion tizimlarning absolyut 
ko'pchiligida , ya'ni MS DOS, OS2, Windows, Wind NT, Linuxda FAT 
prinsiplari asosida tashkil qilingan fayllar bilan quvvatlangan. Lekin hamma fayl 
sistemalari o'zining individual xususiyatlari va cheklashlariga ega. Zamonaviy 
operatsion tizimlar mos fayllarni boshqarish fayllariga ega. Fayllarni boshqarish 
sistemasi operatsion tizimlarning ko'pchiligida asosiy quyi tizim hisoblanadi. 
Birinchidan, fayllarni boshqarish sistemasi orqali dasturlarni qayta ishlovchi 
sistemalar bilan bog'laydi. Ikkinchidan, bu sistemalar yordamida berilganlarni 
boshqarish va disklarni markazlashgan tarmoqlashuvi masalalarini yechish 
mumkin. Uchinchidan, u yoki bu fayllarni boshqarish sistemalaridan foydalanish 
natijasida quyidagilarni amalga oshirish mumkin: 

O'z dasturidan nom berilgan fayllarni yaratish, olib tashlash, nomini 
o'zgartirish: 

Fayllar o'rtasidagi ma'lumot almashish, qurilmalar aro, fayl aro va 
qurilmalar yoki aksincha. 

Fayllarni boshqarish sistemasi dastur modullariga murojaat qilib 
fayllar bilan ishlash uchun. 

---

44 
Operatsion tizimlarda bir nechta fayllarni boshqarish sistemalari mavjud 
bo'lishi mumkin, ular esa bir necha sistemali fayllar bilan ishlash imkoniyatini 
ta'minlaydi. 
Sistemali fayl-fayllarga tashkil qilinuvchi berilganlarni aniqlaydi. Fayllarni 
boshqarish sistemasi konkret amalga oshiruvchi fayl tizim ya'ni, dasturiy modul 
majmuasi bo'lib, u konkret operatsion tizimdagi fayllar ishini ta'minlaydi. Shuni 
aytish kerakki, har qanday fayllarni boshqarish sistemasi o'zicha bo'lmaydi, ya'ni 
u konkret operasion tizimda ishlash uchun yaratilgan. Masalan, FAT (file 
allocation table) uni fayllarni boshqarish sistemasi sifatida ko'rish mumkin. 
Birinchidan FAT-12 ni disketalar bilan ishlash uchun ishlab chiqilgan edi, 
keyinchalik qattiq disklar bilan ishlashda foydalanilgan. FAT-16 katta xajmda 
xotiraga ega bo'lgan qattiq disklarda ishlatiladi. OS 2 uchun fayllarni boshqarish 
sistemalarida FAT sistemasining asosiy prinsiplari ishlatiladi, uni Super-FAT. 
Shuningdek, FAT tamoyillari fayllarni boshqarish tizimlari versiyalari Wind 
95,98,WinNT uchun mavjud. Boshqacha qilib aytganda, fayllar bilan ishlash 
uchun har bir operasion tizim uchun mos fayllarni boshqarish tizimlari ishlab 
chiqilgan bo'lishi kerak. Bu fayllarni boshqarish tizimlari qaysi operasion tizim 
uchun yaratilgan bo'lsa, o'sha operasion tizimda ishlaydi, shu bilan birga fayl 
tizimlarining asosiy tamoyillari bilan ishlovchi boshqa operasion tizimlarning 
fayllarni boshqarish tizimlari yordamida ishlashga imkon beradi. 
Fayl nomi 
(8.3) 
8-nomi 
3-kengaytma 
F
ayl 
atr
ibut
i 
Rezerv 
Oxir
gi 
yoz
il
ga
n
va
qti
Oxir
gi
yoz
il
ga
n
sa
na
si
B
os
hlang’
ich 
klas
ter
nomer
i 
F
aylni
ng 
xa
jm
i 
(ba
ytl
ar
da
) 
FAT 16 va FAT12 da qisqa nomli fayl uchun kataloglar elementi 
Fayl nomi 
(8. 3) 
F
ayl 
atr
ibut
i
Rezerv
Fayl 
hosil 
qilish 
vaqti
Fayl 
hosil 
qilish 
sanasi
Oxirgi 
murojaat 
sanasi
Boshlang’ich 
klaster
nomerining 
sanasi
Oxirgi 
yozish 
vaqti
Oxirgi 
yozish 
sanasi
Boshlang’i
ch 
klasterning 
kichik 
so’zi
Fayl 
xajmi 
(baytlarda)
FAT 32, VFAT, FAT16 da uzun nomli fayl uchun katalog elementi 

---

45 
Element 
nomeri
Fayl 
nomining 
unicode 
da 
yozilishi 
atribut
rezerv
Kontrol 
summasi
Faylning 
nomini 
unicodda yozilishi 
Nolga 
teng 
bo’li
shi
kerak
Faylning 
12
-13
nomini 
nicodeda
yozilishi
Rasm 9