|
Nazorat savoll ari:
1.
Ijti moi y si yosat ni ng mohi yati ni mada?
2.
Ijti moi y si yosat ni ng asosi y funkt si yal ari ni sanab beri ng.
3.
Ijti moi y si yosat ni ishlab chi qish va a mal ga oshirish t a moyill ari qanday?
4.
Ijti moi y si yosat va uni a mal ga oshirish yondashuvl ari ni t ushuntiri b beri ng.
5.
Ijti moi y si yosat ni ishlab chi qish necha bosqi chdan i borat ?
30
2- mas hg’ ul ot. Ijti moi y si yosat ni a mal ga os hi rish sa maradorl i gi ni bahol as h.
Rej a:
4. 2. 1. Ijti moi y si yosat sa mar adorli gi.
4. 2. 2. Ijti moi y si yosat sa mar adorli gi ni baholash mezonl ari.
Tayanch i boral ar:
Ijti moi y si yosat, ijti moi y dokt ori na, hoki mi yat suvereni,
hoki mi yat or ganl ari, l oyi ha, munitsi pal hamj a mi yatl ar, biri nchi bosqi ch, i kki nchi
bosqi ch, uchi nchi bosqi ch, «t exnopolis».
4. 2. 1. Ijti moi y si yosat sa maradorli gi.
Sa mara –
bu natija, oqi bat, meva. Mas al an, ij odi y me hnat sa mar asi.
“Sa maradorli k – bu kutil gani cha yoki undan ha m orti q sa mara. Sa marali,
ser mahsul. Masal an, sa marali mehnat ”.
Iqtisodi yot da “sa mara” – bu yaratil gan:
-
yal pi ichki mahsul ot (YaI M);
-
yal pi ichki dar o mad (Ya MD);
-
yal pi sof mahsul ot ( YaS M);
-
yal pi sof dar o mad ( YaSD) kabil ar da o`z aksi ni t opadi.
Ammo bi r gi na sa mar ani ng o` zi ki shi faoliyati ni t o`li q if odal ay ol maydi. Eng
muhi mi shu sa mar aga qanday xaraj atl ar orqali erishil gani ni aniql ashdir. Zer o, bir
xil xaraj at qili b t urli sa mar a oli nishi mu mki n bo`l gani dek, bir xil sa mar aga t urli xil
me hnat sarfi t ufayli erishi sh ha m mu mki n. Ijti moi y i shl ab chi qarishni ng maqsadi
ha m oz mehnat, moddi y va pul mabl ag’lari sarflab ko` proq samar aga erishishdir.
Bu degan so` z erishil gan sa mar ani ( S) sarfl angan xaraj at ga (X) bo`lish ker ak.
bunday t aqqosl ash samar adorli k ( SD) nisbi y ko`rsat ki chi ni beradi.
Х
S
SD
X – bu absol yut mi qdorl ar bo`li b, ul ar i shl ab chi qarish va xi z mat ko`rsatish
jarayoni da sarfl angan:
-
yal pi mehnat ( Ya M);
-
yal pi xo m ashyo ( YaX);
-
yal pi fondl ar ( YaF);
-
yal pi i nvestitsi ya ( YaI)l ar dir.
Sa mar adorli k – bu xaraj at va natij avi y ko`rsat ki ch or asi dagi bog’l ani sh, ya` ni
ishl ab chi qarish kor xonasi ni ng f oydalili gi dir. SHu bil an bir ga kor xona
faoli yati ni ng natijal ari ja mi yat a`zol ari ni ng ehti yojl ari ni ha m qondirishi kerak.
Ijti moi y si yosat ni amal ga oshirishga moli yavi y r esursl ar sarflanadi, shuni ng
uchun i qtisodi y sa mara va sa mar adorli kni ani ql ash va hi sobl ash mua mmosi paydo
bo' l adi.
Ijti moi y si yosat ni ng i qtisodi y sa mar adorligi ( SDi ss) - bu uni ng natij asi ni ng -
ijti moi y sa mar a ( S) ning ushbu natijani xaraj atl ar ga (x) nisbati.
Х
S
iss
SD
31
Ijti moi y si yosat ni ng natij asi (ijti moi y sa mar a) qi y mat birli kl ari da ( Rf)
hi sobl ani shi mu mki n bo' lsa, uni ng i qtisodi y sa mar adorligi uchun f or mul a
quyi dagi cha bo' ladi:
В том случае, если результат (социальный э ффект) социальной политики
мо жет быть рассчитан в стоимостных единицах ( Sf), формула ее
экономической эффективности приобретает следующий вид:
X
Sf
iss
SD
Ijti moi y si yosat ni ng i qtisodi y sa mar asi ( Si s) – bu qi y mat birli kl ari da ( Sf)
ifodal angan ijti moi y si yosat (ijti moi y sa mar a) natijal ari va ushbu natij ani
ta' minl aydi gan xaraj atlar o' rtasi dagi far q (X):
X
Sf
is
SD
Ijti moi y si yosat ni ng ijti moi y sa mar asi ( Si s) – bu ijti moi y soha hol ati ni
yakuni y va dastl abki ( asosi y) davrl ar ( S1 va S0) uchun bel gilovchi ko' rsat ki chl ar
o' rt asi dagi far qdir:
0
1
S
is
S
S
i
Ijti moi y si yosat ni ng ijti moi y sa mar adorligi (
iss
SD
) – bu ijti moi y si yosat ni ng
ijti moi y sa mar adorli gi ni dastl abki (Is0) davr da ijti moi y soha hol ati ni t avsifl ovchi
ko’rsat ki chga nisbati:
0
)
0
1
(
SD
iыs
S
S
S
i
Ijti moi y si yosat ni ng i qtisodi y sa mar adorli gi har qanday hol at da uni ng
ta' rifi dan keli b chi qqan hol da mi qdori ni aniql ash mu mki n. Bu shuni ngdek, ijti moi y
si yosat natij al ari qi ymat birli kl ari da if odal ani shi mu mki n bo' l magan hol atl ar ga
ha m t egi shli (for mul a 2. 2).
Me nej ment ni ng ijtimoi y sa mar adorli gini
mi qdori y bahosi da
mul ki y
taqqosl ash t avsifi va al ohi da xususi y yo`nalishl ar ga e`ti borlili k xususi yati o` z
ifodasi ni t opadi. Boshqar uv apparati ni mehnat unu mdorli gi da muhi m hol at sifati da
ishchil ar ni ng u mu mt a`li m dar aj asi ni va mal akasi ni oshirish, moddi y- mai shi y
shar oitlar ni yaxshil ash va boshqal ar nazar da t utiladi. I qtisodi y sa mar adorli k
boshqar uvni t ako mi llashtirishda boshqaruv apparati ni ng mehnat va moddi y
xar aj atl ari ni ka maytirish, ijti moi y-i qtisodi y o mill ar ni qo`ll ash, ya` ni boshqar uv
xodi ml ari ni ng mehnat faolli gi ni oshirish yoki mehnat qobili yatl ari susayi shi ni ng
ol di ni ol uvchi, xodi mlar qo` ni msi zli gi ni kama ytiruvchi va i shl ovchil ar ni ng mehnat
shar oitlari ni yaxshil ovchi tadbirl ar ni j ori y qilish muhi m aha mi yat kasb et adi.
Ri vojl angan bozor munosabatl ari shar oiti da
boshqar uvni ng ijtimoi y yo` nalishi
kuchaytiriladi. Bunga boshqar uvni ri vojl antirish, moddi y-texni ka bazasi dan
ijti moi y- madani y yo`nalishda f oydal ani sh, i shl ovchil ar ni ng moddi y va mai shi y
shar oitlari ni yaxshilash, t a`li m olish, ma dani y hor di q chi qarish, madani y va
ma` navi y vazifal ar ni chuqurl ashtirish kabi masal al ar kiritiladi.
Me nej er bozor munosabatl ari da xo`j ali k me xani z mi ni ng ijti moi y, i qtisodi y va
rag’batlantiruvchi omi ll ari ni, mehnat j amoasi t avsifi, kuch va mal aka vositalari ni
qo`ll ash va t ako mi llashtirishni ng sir-asrorl ari ni t o`l a o` zlashtiri b ol sagi na,
boshqar uv faoli yati ning sa mar adorli gi va natijal ari ni ta` mi nl ash i mkoni yaratiladi.
32
Al ohi da i shchi baj aradi gan i sh yoki but un t ashkil ot faoliyati natijasi ni
quyi dagi umu mi y f ormul a bil an ani ql ash mu mki n:
Natij a = (Ish + Resursl ar)
e
K
M
Bunda: e – t ashkil ot tuzilishi sa mar adorli gi;
K – mal aka (kvalifi katsi ya);
M – moti vatsi ya;
«
Ish
» va «
Resursl ar
» kattali kl ari haqi qi y xaraj atlar bo` yi cha qiy mat shakli da
o`l chanadi. e,
K
,
M
koeffitsentl ari ij obiy natij a katt ali kl ari ni ng ko`ri b o`til gan
o mill ar dan f unkt si onal bog’li qli gi ni aks ettiradi va ekspert ravi shda ani ql anadi.
Me nej ment ni ng ij obi y natij asi, bir to mondan, t ashkil ot t uzilishi ni ng
sa mar adorli gi bil an, ikki nchi t o mondan, unda i shl ovchi xodi mlar ni ng mal akasi va
moti vl ashtirilishi bil an ani ql anadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
