Variant №65 mt ning turlari: sonli, belgili va boshqalar hamda ularni saralash usullari

2Kalitlarni akslantirish usuli , xeshlashtirish

Xesh funksiya

Xesh funksiyalar – ixtiyoriy uzunlikdagi kirish ma’lumotini chiqishda belgilangan uzunlikdagi xesh qiymatga aylantirib beruvchi bir tomonlama funksiyalarga aytiladi. Xesh funksiyalar kriptografiya va zamonaviy

axborot xavfsizligi sohasida ma’lumotlarni to’laligini tekshirishda foydalaniladi.
Elektron to’lov tizimlari protokollarida ham istemolchi kartasi ma’lumotlarini
bank-emitentga to’liq yetkazish uchun foydalaniladi.

Xesh funksiya- ixtiyoriy uzunlikdagi M-ma’lumotni fiksirlangan uzunlikga siqish yoki ikkilik sanoq sistemasi ifodalangan ma’lumotlarni fiksirlangan uzunlikdagi bitlar ko‘rinishidagi qandaydir konbinatsiyasi (svertkasi) deb ataluvchi funksiya.

2. 
   Ta’rif. Xesh-funksiya deb, har qanday
   
3. 
   h: X Y
   
4. 
   oson hisoblanuvchi va M –ma’lumot uchun h(M) = H fiksirlangan uzunlikga ega bo‘lgan funksiyaga aytiladi.
   
5. 
   Berilgan M-ma’lumotning h(M) –xesh qiymatini topish uchun avvalo ma’lumot biror «m» -uzunlikdagi bloklarga ajratilib chiqiladi. Agar M-ma’lumot uzunligi «m» -ga karrali bo‘lmasa, u holda oxirgi to‘lmay qolgan blok «m»- uzunlikga olindan kelishib olingan maxsus usulda biror simvol yoki belgi (masalan “0” yoki “1”) bilan to‘ldirilib chiqiladi. Natijada hosil qilingan M-ma’lumot bloklariga:
   
6. 
   M= { M₁, M₂ ,.......M_n)
   
7. 
   quyidagicha siqishni (svertkani) hisoblash protsedurasi qo‘llaniladi:
   
8. 
   H₀ = ,
   
9. 
   H_i = f ( M_i , H_i-1) , i =1,2,......n
   
10. 
    h(M)= H_n ;
    
11. 
    bu yerda -qandaydir fiksirlangan boshlang‘ich vektor.
    
12. 
    Misol sifatida quyidagi keng tarqalgan:
    
13. 
    f ( M_i , H_i-1) = E _k( M_i H_i-1) i =1,2,......n
    
14. 
    xesh-funksiyani keltirib o‘tish mumkin.
    
15. 
    Bu yerda E-simmetrik shifrlash algoritmi (masalan DES, GOST 28147-87, AES –FIPS 197 va hakoza), k- esa shifrlash algoritmi maxfiy kaliti, H₀ = 0, - XOR (mod 2 bo‘yicha mos bitlarni qo‘shish) amali.
    
16. 
    
    

K alitli xesh funksiyalar simmetrik shifrlash algoritmi tizimlarida qo‘llaniladi. Kalitli xesh funksiyalar berilgan ma’lumot autentifikatsiyasi kodi (message authentication code(MAC)) deb ham yuritiladi. Ushbu kod bir-biriga ishonchi mavjud foydalanuvchilarga berilgan ma’lumotining haqiqiyligi va to‘laligini kafolatini qo‘shimcha vositalarsiz ta’minlash imkoniyatini tug‘diradi.