Vаriаnt №24 Individual talab va bozor talabi

Monopoliyalarga qarshi qonunchilik va uni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan chora-tadbirlar boshqa mamlakatlarda ham sharoit taqozo etgan shakllarda amal qiladi.

Odatda AQShdagi monopoliyaga qarshi qonunchilik nisbatan ilgariroq va mukammalroq ishlab chiqilgan, deb hisoblanadi. U quyidagi qonunchilik hujjatlariga asoslanadi:

1. Sherman qonuni (1890 y.) Kartel bitimlarini noqonuniy deb hisoblaydi, savdoni yashirin monopollashtirish, u yoki bu tarmoqdagi yakka nazoratni qo‘lga olish, narxlar bo‘yicha kelishuvlarni ta‘qiqlaydi. Bu qonun asosan savdo va tijorat faoliyatining monopollashuviga qarshi yo‘naltiriladi. Hamda erkin savdoni cheklashga qaratilgan kelishuvlarning har qanday shakliga taqiq qo‘yadi. Mazkur qonunda jazo chorasi sifatida jarimalar, zararni qoplash, qamoqqa olish va hatto aybdor firmani tugatishni ham ko‘zda tutadi. Qonunning eng muhim hususiyati mavjud faoliyat qilib turgan monopoliyalarga qarshi kurashga qaratiladi. Uning kamchiligi asosiy qoidalar noaniqligi, qonunning bajarilishini nazorat qiluvchi doimiy muassasa yo‘qligi va antimonopolistik tadbirlarning profilaktik xarakterga ega bo‘lganligidir.

2. Kleyton qonuni (1914 y.) Bu qonun savdodagi kamsitishni, mahsulot sotish sohasidagi cheklashni narx bo‘yicha kamsitishni firmalarning ma‘lum ko‘rinishda birlashib ketishlar, o‘zaro bog‘lanib ketuvchi direktoratlar va boshqalarni taqiqlaydi. Trestlarga qarshi qonunchilikka doir asosiy tushunchalar aniqlashtirildi va monopoliyalarga qarshi faoliyat tushunchasi kengaytirildi. Trestlarga qarshi qonunlarning bajarilishini nazorat qilish hukumat Federal savdo komissiyasiga yuklatiladi. Shu qonun tufayli ―monopol kasallik‖ deb nomlangan tushuncha paydo bo‘lgan.

3. Robinson-Payman qonuni (1936 y.) Bu qonun savdo sohasidagi cheklovchi faoliyatlar, «narxlar qaychisi», narx bo‘yicha kamsitishlar va boshqa shu kabilarni taqiqlaydi. AQShdagi trestlarga qarshi mavjud qonunchilik ko‘proq darajada boshqa mamlakatlarda ham antimonopol qonunchilikning rivojlanishiga ta‘sir ko‘rsatgan.

4. Unler-Li qonuni (1938 y.) Savdo bo‘yicha federal komissiyaga ―savdoda chalg‘itishga olib keladigan harakatlarni‖ nazorat qilish bo‘yicha qo‘shimcha majburiyat qo‘ygan. Natijada komissiya iste‘molchini reklama va yolg‘on ma‘lumot natijasida jabr ko‘rishdan himoya qilish vazifasini oldi. Unler-Li qonuni iste‘molchilar huquqini himoya qilishga qaratilgan. Mazkur qonun yolg‘on reklama va ma‘lumotlarni soxtalashtirishga qarshi qaratilgan chora-tadbirlarni o‘z ichiga oladi.