Valyuta kursi omillari va ularning iqtisodiy rivojlanishga tasiri Mundarija Kirish

2.2 Moliyaviy qo'yilmalarni hisobga olish
Hozirgi vaqtda moliyaviy investitsiyalarning eng keng tarqalgan turi oldi-sotdi shartnomalari bo'yicha sotib olingan qimmatli qog'ozlardir. Shu munosabat bilan, bunday investitsiyalarni hisobga olish O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 10 dekabrdagi buyrug'i bilan tasdiqlangan "Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish" (PBU 19/02) Buxgalteriya hisobi to'g'risidagi nizom normalariga muvofiq amalga oshiriladi. 2002 yil № 126n.
Xususan, ushbu Nizom tashkilot tomonidan buxgalteriya bo'linmasini mustaqil tanlashni belgilaydi. Tanlangan birlik moliyaviy investitsiyalar to'g'risida to'liq va ishonchli ma'lumotni shakllantirishni, ularning mavjudligi va harakatini to'g'ri nazorat qilishni ta'minlashi kerak.
"Consulting-MG" MChJning 2019 yil uchun hisob siyosatida qimmatli qog'ozlarga moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish birligi to'g'risida ma'lumot yo'q. Bundan tashqari, siyosat moliyaviy investitsiyalar uchun ko'plab muqobil buxgalteriya variantlarini tartibga solmaydi, bu esa tashkilotning moliyaviy investitsiyalarning ma'lum bir toifasini hisobga olishning tanlangan usulini qo'llashda izchillik tamoyiliga muvofiqligini nazorat qilishni qiyinlashtiradi (5-ilova).
Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish uchun O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 31.10.2017 yildagi buyrug'i bilan tasdiqlangan Hisoblar rejasi va uni qo'llash bo'yicha ko'rsatmalar. 2000 yil No 94n, 58-sonli "Moliyaviy qo'yilmalar" schyoti taqdim etilgan.
"Consulting-MG" MChJ turli xil investitsiyalarni alohida hisobga olish uchun 58-schyotga bir nechta sub-hisobvaraqlarni ochishni ta'minlaydi, ularning ro'yxati 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadvalga ko'ra, "Consulting-MG" MChJda qo'llaniladigan 58-schyotning tahlili amaldagi Hisoblar rejasiga mos kelmaydi degan xulosaga kelishimiz mumkin.
1-jadval – “Consulting-MG” mas’uliyati cheklangan jamiyati tomonidan moliyaviy qo‘yilmalarni Hisobning ishchi rejasiga muvofiq hisobga olish uchun foydalaniladigan hisobvaraqlar ro‘yxati (5-ilova)

Hisob raqami	Hisob nomi
58	Moliyaviy investitsiyalar
58-1	Davlat va shahar ssudalarining obligatsiyalariga qisqa muddatli investitsiyalar
58-2	Qimmatli qog'ozlar (aktsiyalar)
58-3	Qarz qimmatli qog'ozlari, depozitlar

O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq, 58-schyot bo'yicha tahlillar quyidagicha tuzilishi kerak:
58-1 - "Aktsiyalar va aktsiyalar";
58-2 "Qarzli qimmatli qog'ozlar";
58-3 “Berilgan kreditlar”;
58-4 "Oddiy sheriklik shartnomasi bo'yicha badallar".
Hisob-kitob korrespondensiyasini noto'g'ri qo'llash bilan bir qatorda, uzoq muddatli va qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar bo'yicha alohida hisobning yo'qligi, shuningdek, "Consulting-MG" MChJda moliyaviy investitsiyalarni tahliliy hisobga olishning kamchiliklari bilan bog'liq bo'lishi kerak. hisobotda ular to'g'risidagi ma'lumotlarning ishonchli oshkor etilishi.
Aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish va “Consulting-MG” MChJda moliyaviy qo‘yilmalarning tahliliy hisobini yuritishning yanada shaffof tuzilmasini yaratish maqsadida buxgalteriya hisobini 2-jadvalda keltirilgan tahliliy ma’lumotlarga muvofiq tashkil etish tavsiya etiladi.
2-jadval - "Consulting-MG" MChJ moliyaviy investitsiya hisoblarining tavsiya etilgan ro'yxati

Hisob raqami	Hisob nomi
58	Moliyaviy investitsiyalar
58-1	Birliklar va aktsiyalar
58-2	Qarz qimmatli qog'ozlari
58-2-1	Qisqa muddatli qarz qimmatli qog'ozlari
58-2-1-1	Obligatsiyalar
58-2-1-2	Hisob-kitoblar
58-2-2	Uzoq muddatli qarz qimmatli qog'ozlari
58-2-2-1	Obligatsiyalar
58-2-2-2	Hisob-kitoblar
58-5	Qisqa muddatli qimmatli qog'ozlar (aksiyalar)

Tavsiya etilgan analitika o'z kapitali (58-1, 58-5 schyotlar) va qarz (58-2 schyot) qimmatli qog'ozlar, uzoq muddatli (58-1, 58-2-2 schyotlar) va qisqa muddatli mablag'lar miqdorini aniq aniqlash imkonini beradi. (58-2-1 , 58-5 schyotlar) moliyaviy investitsiyalar.
58-schyotda tashkilotning to'g'ridan-to'g'ri qimmatli qog'ozlarni sotib olish bilan bog'liq barcha haqiqatda qilgan xarajatlari to'g'risidagi ma'lumotlarni umumlashtirish orqali moliyaviy investitsiyalarning boshlang'ich qiymati shakllantiriladi. Barcha moliyaviy investitsiyalar uchun ularning dastlabki qiymatini shakllantirish tartibi bir xil, chunki ular oldi-sotdi shartnomalari bo'yicha sotib olingan qimmatli qog'ozlar bilan ifodalanadi.
Buxgalteriya hisobi uchun moliyaviy investitsiyalarning boshlang'ich qiymati shartnomaga muvofiq sotuvchiga to'langan summalardan, axborot va maslahat xizmatlari narxidan, moliyaviy investitsiyalar sotib olingan vositachi tashkilotlarga haq to'lashdan va ularni sotib olish bilan bog'liq boshqa xarajatlardan iborat. . Shu bilan birga, ushbu moddaning 4-bandiga muvofiq, vositachilik xizmatlari qiymatida investor tashkilotga taqdim etilgan QQS summalari. O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 170-moddasi moliyaviy investitsiyalarning boshlang'ich qiymatiga ham kiritilgan. Buning sababi, qimmatli qog'ozlarni sotib olish va sotish bo'yicha operatsiyalar QQSga tortilmaydi (O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 149-moddasi 2-bandi 12-bandi).
Shu bilan birga, hisobga qimmatli qog'ozlarni sotib olish xarajatlarini taqsimlash. 58 "Moliyaviy investitsiyalar" faqat moliyaviy investitsiyalarga egalik huquqi tashkilotga o'tkazilgan taqdirda qonuniydir. Ushbu tartib O’zbekiston Respublikasining Buxgalteriya hisobotlarini hisobga olish to'g'risidagi Nizomning 44-bandida belgilangan. Ushbu investitsiyalar bo'yicha to'lanmagan summalar kreditorlik qarzlariga kiritiladi.
Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olishning mumkin bo'lgan variantlari, ularga egalik huquqini topshirish va to'lash vaqtiga qarab, 16.1-jadvalda keltirilgan.
Moliyaviy investitsiyalarni amalga oshirish bilan bog'liq qo'shimcha xarajatlarga kelsak, ularni PBU 19/02 ga muvofiq hisobga olish tartibi ularning buxgalteriya siyosatida belgilangan muhimlik mezoni bilan bog'liqligiga bog'liq. Agar moliyaviy qo'yilmalar uchun qo'shimcha xarajatlar miqdori qimmatli qog'ozlarni sotuvchiga to'langan summaga nisbatan ahamiyatsiz bo'lsa, investor bunday xarajatlarni boshqa xarajatlar sifatida tan olishga haqli. Moliyaviy qo'yilmalarni amalga oshirish bilan bog'liq qo'shimcha xarajatlarni hisobga olishda aks ettirish usullari 17.1-jadvalda keltirilgan.
2019 yil 19 yanvarda SMZ OAO aktsiyalarini sotib olayotganda OOO Consulting-MG quyidagi xarajatlarga ega edi:
axborot xizmatlari uchun to'lov - 1500 so’m;
aktsiyalarni sotib olish uchun - 100 000 so’m. (1000 so’m * 100 dona).
Aktsiyalarning qiymatiga nisbatan axborot xizmatlarining narxi tashkilot uchun ahamiyatli emas. Shuning uchun, axborot xizmatlarining narxi boshqa xarajatlarning bir qismi sifatida buxgalteriya hisobiga kiritilgan, ya'ni. debet orqali 91 "Boshqa daromadlar va xarajatlar". (15-ilova).
Sotib olingan aktsiyalarni hisobga olish tartibi 3-jadvalda keltirilgan.
3-jadval - 19.01.06 da sotib olingan SMZ OAO aktsiyalari bilan ifodalangan moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish bo'yicha hisob-kitoblarning korrespondentsiyasi. 2019 yil yanvar-mart oylari uchun xo'jalik operatsiyalari jurnali bo'yicha (15-ilova)

Biznes bitimining mazmuni	Hisob yozishmalari	Miqdori, rub.
	Debet	Kredit
1 Axborot xizmatlari uchun to'lov amalga oshirildi	ellik	76	1500.00
2 OAO SMZ aktsiyalari uchun to'lov sotuvchi bilan tuzilgan shartnoma asosida amalga oshirildi	51	76	100000.00
3 Aktsiyalar nominal qiymatida hisobga olinadi	58-2	51	100000.00
4 Axborot xizmatlari uchun xarajatlar hisobga olinadi	91-2	58-2	1500.00
5 OAO SMZ aktsiyalari qayta baholandi	58-2	91-1	200.00

3-jadvalga ko'ra, OOO Consulting-MG tomonidan moliyaviy qo'yilmalarni hisobga olish uchun foydalaniladigan schyotlarning korrespondensiyalari xo'jalik operatsiyalarining haqiqiy mazmunini aks ettirmaydi. Xususan, qimmatli qog'ozlar va axborot xizmatlari uchun to'lovni aks ettiruvchi hisobvaraqlarning korrespondensiyalari aslida "Consulting-MG" MChJ tomonidan tashqi kontragentlardan mablag'lar olinganligini aks ettiradi, chunki naqd pul hisoblari debetda, hisob-kitob schyotlari esa kreditda ko'rsatiladi. Ushbu holat tashkilotning mablag'larini hujjatli ravishda ortiqcha baholashga va kreditorlik qarzlarini ortiqcha baholashga olib keladi, bu esa, o'z navbatida, hisobotda ushbu operatsiyalar bo'yicha ma'lumotlarning ishonchsiz tan olinishiga olib keladi.
Bundan tashqari, moliyaviy investitsiyalar va axborot xizmatlari uchun xarajatlarni qabul qilish bilan bog'liq operatsiyalarni qayd etishda noto'g'ri hisob-kitoblar qo'llaniladi, bu ham tegishli hisoblar balansi va moliyaviy natijalarning buzilishiga olib keladi.
SMZ OAO aktsiyalari bilan ko'rsatilgan biz tomonidan tavsiya etilgan moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish uchun hisob-kitoblarning korrespondentsiyasi 4-jadvalda keltirilgan.

Xulosa
Real va moliyaviy investitsiyalar bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, investitsiyalarning bir-birini to'ldiruvchi shakllari hisoblanadi.

Muayyan tijorat tashkilotining investitsiyalari faqat investitsiyalarning kelajakda o'z aktivlarining ko'payishini ta'minlaydigan qismi sifatida ko'rib chiqilishi kerak degan nuqtai nazar mavjud. Shu sababli, tashkilot investitsiyalarining umumiy hajmini aniqlashda moliyaviy bo'lmagan aktivlarga investitsiyalarning butun miqdorini, moliyaviy investitsiyalardan esa - faqat ustav (ulush) kapitaliga yo'naltirilgan qismini hisobga olish kerak. boshqa tashkilotlar Shibaeva N.A. Iqtisodiyotning ekologik va ijtimoiy rivojlanishi sharoitida investitsiya xarajatlarini tasniflashning tizimli asoslari.//Boshqaruv hisobi, 2018 yil, № 2, - s. o'n sakkiz..
Investitsiyalar, korxonaning boshqa aktivlari kabi, amalga oshirish muddatiga ko'ra qisqa muddatli va uzoq muddatli bo'linadi. Qisqa muddatli investitsiyalar deganda odatda bir yildan ortiq bo'lmagan muddatga kapital qo'yilmalar tushuniladi. Amaldagi qonunchilikka muvofiq uzoq muddatli investitsiyalar - bu sotish uchun mo'ljallanmagan uzoq muddatli (bir yildan ortiq) foydalanishdagi aylanma mablag'larni yaratish, hajmini oshirish, shuningdek sotib olish bilan bog'liq xarajatlar. davlat qimmatli qog'ozlariga, qimmatli qog'ozlariga va boshqa tashkilotlarning ustav kapitaliga uzoq muddatli moliyaviy qo'yilmalar bundan mustasno.
Investitsion sub'ektlarga qarab davlat, xususiy, xorijiy va qo'shma investitsiyalar ajratiladi. Xususiy investitsiyalar - bu fuqarolar (jismoniy shaxslar), shuningdek, nodavlat mulkchilik shaklidagi korxonalar (yuridik shaxslar) tomonidan mablag'larni investitsiya qilish. Davlat investitsiyalari markaziy va mahalliy davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan turli darajadagi byudjetlar va davlat byudjetdan tashqari jamg‘armalari mablag‘lari hisobidan, shuningdek davlat va kommunal korxonalar o‘z mablag‘lari va jalb qilingan manbalar hisobidan amalga oshiriladi. Chet el investitsiyalari deganda chet el fuqarolari, yuridik shaxslari va davlatlarining investitsiyalari tushuniladi. Qo'shma investitsiyalar - bu ma'lum bir davlat sub'ektlari va xorijiy davlatlar tomonidan bir vaqtning o'zida amalga oshiriladigan investitsiyalar.
Investorning investitsiya jarayonida ishtirok etish xususiyatiga ko‘ra investitsiyalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita bo‘linadi. To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar investorning investitsiya ob'ektini tanlashda bevosita va bevosita ishtirok etishini o'z ichiga oladi. Bilvosita (bilvosita, vositachilik) investitsiyalar deganda, investorning turli moliyaviy vositalarni sotib olish orqali moliyaviy vositachilar orqali investitsiya ob'ektlariga kapital qo'yilmalari tushuniladi.
Investitsion ob'ektga nisbatan investitsiyalar ichki va tashqi bo'linadi. Ichki investitsiyalar - bu investorning o'z aktivlariga kapital qo'yilmalar va boshqa xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning real aktivlariga va boshqa emitentlarning moliyaviy vositalariga tashqi qo'yilmalar.
Ishlab chiqarish salohiyatiga ta'siriga ko'ra ekstensiv va intensiv investitsiyalarni ajratish taklif etiladi. Mavjud ishlab chiqarish tuzilmasi va sifat ko'rsatkichlarini o'zgartirmasdan ishlab chiqarish hajmini oshirish va boshqa iqtisodiy manfaatlarga erishish natijasida keng investitsiyalar tan olinadi. Intensiv investitsiyalar korxona samaradorligini oshirish yoki yangi turdagi sanoat va mahsulotlar paydo bo'lishini ta'minlaydigan kapital qo'yilmalarini o'z ichiga oladi.
Kapital qo'yilmalarning yo'nalishlari bo'yicha iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik investitsiyalar ajratiladi. Iqtisodiy investitsiyalar yuridik va jismoniy shaxslarning daromad olish va faoliyatini kengaytirish maqsadida real va moliyaviy resurslarni kapitallashtirishni ifodalaydi. Ijtimoiy investitsiyalar - bu jamiyat a'zolarining moddiy farovonligini oshirish maqsadida inson kapitalini takror ishlab chiqarishga resurslarni qo'yishdir. Ijtimoiy investitsiyalar umumiy va kasb-hunar ta'limiga, ishlab chiqarishda o'qitishga, sog'liqni saqlash va mustahkamlashga, shuningdek, bolalar tug'ilishi va tarbiyasi, migratsiya bilan bog'liq xarajatlarni o'z ichiga oladi. Yashil investitsiyalar - bu qo'shimcha resurslar olish va atrof-muhitni saqlash uchun tabiiy kapitalga investitsiyalar.
Investitsiyalarni to'g'ri tasniflash korxonaning investitsiya siyosati samaradorligini va natijada uning iqtisodiy holatini baholashga imkon beradi, bu esa buxgalteriya hisobi va tahlil qilish uchun investitsiya xususiyatlarini to'liq aniqlash imkonini beradi.