|
9.3. Xalqaro kreditning xususiyatlari va imkoniyatlari
Rivojlanayotgan mamlakatlarga kelib tushadigan moliyaviy
oqimlarning quyidagi xususiyatlari mavjud:
Birinchidan, bu mamlakatlar tashqi resurslarning asosiy
qismini hukumatlararo bitimlar hamda xalqaro moliyaviy insti-
tutlarning imtiyozli kreditlari va subsidiyalari shaklida tashkil
qiladilar («Rivojlanishni rasmiy moliyalashtirish» – RRM).
Imtiyozli resurslarga nomzod mamlakatlarning tanlovi iqtisodiy
rivojlanish darajasiga qarab amalga oshiriladi. Lekin siyosiy va
harbiy-strategik omillar ham inobatga olinadi. RRM bo‘yicha
mablag‘larni iqtisodiy inqirozni kechirayotgan mamlakatlar ham
olishlari mumkin.
Ikkinchidan, har bir mamlakat uchun uning iqtisodiy
rivojlanish darajasi, iqtisodiy vaziyati, ichki moliyaviy bozo-
rining holati, xalqaro iqtisodiyotda tutgan o‘rni hamda olib bo-
rayotgan siyosatiga qarab o‘zining maxsus xalqaro kreditlash va
moliyalashtirish mexanizmi mavjud bo‘ladi. Rivojlanayotgan
165
mamlakatlar ikki toifaga bo‘linadi. Birinchilar (past rivojlangan-
lar) – tashqi resurslarni asosan rasmiy manbalardan oladilar.
O‘z resurslari qiyin sharoitlar tufayli yetarli emas. Bunday mam-
lakatlar xususiy investitsiyalar uchun noqulaydir.
Ikkinchilar (nisbatan rivojlangan) – xususiy resurslarni
jalb qiladilar. Bular rivojlanayotgan moliyaviy bozorlarga ega
bo‘lgan mamlakatlardir. Bu mamlakatlarning moliyaviy bozor-
lari muayyan rivojlangan va ularning integratsiyasi xalqaro ti-
zimga mos kelgan bo‘ladi.
Uchinchidan, rivojlanayotgan mamlakatlarning kreditlanishi
va moliyalashtirilishi asosan markaz hamda xalqaro xo‘jaliklar
o‘rtasidagi munosabatlarga to‘g‘ri keladi.
Faqatgina kredit va subsidiyalarning uncha ko‘p bo‘lmagan
qismi rivojlanayotgan mamlakatlarning o‘zaro hamkorlik doi-
rasida beriladi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy rivojida tashqi
resurslarning ahamiyati birlamchi hisoblanmaydi.
Chunki ko‘p mamlakatlar iqtisodiy yutuqlarga erishish yo‘lida
ichki jamg‘armalarga tayangan bo‘lsalar ham, tashqi resurslar-
ni aktiv ravishda jalb qiladilar. Lekin ba’zi mamlakatlar yirik
tashqi ta’sirga qaramay, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yo‘lida
unchalik siljiy olmaganlar.
Tashqi resurslarni ishlatish samarasi asosan kreditor va kredit
oluvchi (davlat institutlari hamda xo‘jalik subyektlar) olib bora-
digan faoliyatiga bog‘liq bo‘ladi.
Xalqaro kredit quyidagilarga imkon tug‘diradi:
1. Ishlab chiqarish va ayirboshlashning baynalmilallashuvi;
2. Jahon bozori va xalqaro savdoni tashkil qilish;
3. Rivojlangan mamlakatlar tovarlarning raqobatbardoshlik
darajasini oshirish;
4. Urushlarni moliyalashtirish shakllarining turli xillarini
tashkil qilish;
5. Iqtisodiy qoloq bo‘lgan mamlakatlarning iqtisodiyotini
kuchaytirish.
Xalqaro kreditning ahamiyati u bajaradigan funksiyalari orqali
namoyon bo‘ladi. Xalqaro kreditning funksiyalarini quyidagi-
larcha tasniflash mumkin:
166
1. Tovar va xizmatlarning eksportini rag‘batlantiradi.
2. Xorijiy xususiy investitsiyalar uchun qulay sharoitlar yara-
tadi.
3. Qarzdor mamlakatlardan foiz ko‘rinishidagi daromadlarni
chiqarib olish instrumenti bo‘lib xizmat qiladi.
4. Qarzdor mamlakatlarda xorijiy monopoliyalar uchun qu-
lay va foydali bo‘lgan iqtisodiy hamda siyosiy rejimlarni o‘rnatishga
imkon beradi.
Ishlab chiqarish va ayirboshlash baynalmilallashuvining dara-
jasi o‘sishi bilan bir qatorda xalqaro kreditning ahamiyati ham
oshib bormoqda. Buni quyidagicha tasniflash mumkin:
1. Rivojlangan mamlakatlar o‘rtasidagi kredit munosabatlari
kengayib bormoqda.
2. Kredit munosabatlari jahondagi iqtisodiy chegara uchun
bo‘lgan kurashni olib borishga transmilliy korporatsiyalarga yor-
dam beradi.
3. Jahondagi hukmron mamlakatlarning kredit ekspansiyasini
oshiradi, chunki kreditlar rivojlanayotgan mamlakatlarga bo‘lgan
iqtisodiy va siyosiy qaramlikni oshirish sharti bilangina beriladi;
4. Xalqaro savdoni moliyalashtirish, to‘lov balansini tartibga
solish va asosiy rivojlangan mamlakatlarning valutasini qo‘llab-
quvvatlashga beriladigan kreditlar summasi sezilarli darajada oshib
bormoqda.
O‘zbekiston Respublikasi xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan
hamkorligi quyidagi asosiy yo‘nalishlarda amalga oshirilmoqda:
– makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda ko‘maklashish;
– milliy valutani mustahkamlash;
– mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish
jarayonlarini chuqurlashtirish;
– kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish;
– raqobat muhitini shakllantirish;
– kadrlarni tayyorlash.
Bu choralar esa chuqur tuzilmaviy o‘zgarishlarni amalga oshi-
rish, iqtisodiyotni dunyo bozorlariga chiqishini ta’minlovchi
yangi darajaga olib chiqish uchun mustahkam asos bo‘lib xiz-
mat qiladi.
167
Do'stlaringiz bilan baham: |
